Украина немә үчүн уйғурларға беләт ташлимақчи болуп қалди?

Америка башчилиқидики бир қисим ғәрб дөләтлири оттуриға қойған “хитайниң шинҗаң уйғур аптоном районидики кишилик һоқуқ вәзийити тоғрисида муназирә” намлиқ тәклип лайиһәси 6-өктәбир б д т да авазға қоюлуп нәтиҗиси елан қилинип болған болсиму, бу һәқтики талаш-тартишлар ғәрб мәтбуатлирида һазирму давам қилмақта. Болупму уруш ичидики украинаниң әйни чағдики позитсийәсини өзгәртип, уйғурлар мәсилисини қоллаш тәрәпдариға өзгәргәнлики ахбарат саһәсиниң диққитини тартмақта.

“германийә долқунлири” радийосиниң 10-өктәбир елан қилған “шинҗаңдики кишилик һоқуқ мәсилисидә украина пушайман қилди, битәрәпликтин қоллашқа өтти” намлиқ хәвиридә баян қилинишичә, 6-өктәбир б д т да елип берилған аваз бериштә битәрәпликни таллиған украина 7-өктәбир күни қарарини өзгәртип, өзлириниң уйғурлар тоғрисидики тәклип лайиһисини қоллап аваз беридиғанлиқини билдүргән. Ғәрб ахбарат саһәси буни “һәйран қаларлиқ хәвәр” дәп аташқан.

Украинаниң б д т дики баш әлчиси йевгиния филипинко 7-өктәбир күни б д т кишилик һоқуқ кеңишигә “йиғин хатириси чоқум бизниң бу мәсилини қоллап аваз бәргәнликимизни әкс әттүрүши керәк” дегән. Б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң мәсули федерико виллигас җавабән “кишилик һоқуқ кеңиши сизниң баяниңизға диққәт қилиду” дегән һәмдә “қаидә-принсиплиримизға бинаән, беләт нәтиҗиси түнүгүн елан қилинған нәтиҗини сақлап қалиду” дегән.

Мәлум болғинидәк, 6-өктәбирдики беләт ташлашта б д т кишилик һоқуқ кеңишигә әза 47 дөләттин америка башлиқ ғәрб демократик дөләтлири 17 авазға, хитай вә униң тәрәпдарлири 19 авазға еришкән, украина, һиндистан қатарлиқ 11 дөләт аваз бериштин ваз кәчкәниди. Битәрәплик йолини таллиған украинаниң әтисила қарарини өзгәртиши ғәрб дөләтлириниң қоллишиға еришкән болсиму, хитайни биарам қилған. Хитайниң “йәршари вақти гезити” ниң сабиқ баш муһәррири ху шиҗин бу һәқтә “украинаниң мәйданини өзгәртиши, униң ғәрбкә сетилғанлиқиниң бир ипадиси. Кийев һөкүмити ғәрбниң қоллишиға еришиш үчүн өзиниң кишилик һоқуққа болған ирадисидин ваз кәчти. Бу интайин ечинарлиқ иш” дегән ибарисини твиттерда кәң тарқатқан.

Туприқи русларниң таҗавузиға учриған, уруш малиманчилиқи ичидә туруватқан украина немә үчүн пушайман қилди вә уйғурларға беләт ташлимақчи болуп қалди?

Бу мәсилидә уйғур көзәткүчилириму өзлириниң чүшәнчилиригә игә. Германийәдики вәзийәт анализчиси ғәюр қурбан әпәнди бу һәқтә тохталғанда, украинаниң дәсләптә өз дөләт мәнпәәти үчүн хитайдин биһудә ярдәм тама қилип битәрәплик йолини таллиғанлиқини тилға алди. Бирақ бу таллаш ғәрбтә қаршилиқлар пәйда қилған. Украинаниң өзлирини қоллаватқан ғәрб билән б д т да бир сәптә туралмиғанлиқи ғәрбниң наразилиқини қозғиғандин кейин, украина хатасини дәрһал түзәткән.

Д у қ баянатчиси дилшат решитниң илгири сүрүшичә, украина өз дөлитигә таҗавуз қиливатқан русийәниң арқида хитай барлиқини билидикән. Украина б д т да уйғурларни қоллап беләт ташлаш арқилиқ, хитайға зәрбә беришниң бир пурситини қолдин кәткүзүп қойған. Әмма кейин хатасини түзәткән.

Хәвәрдә украинаниң беләт ташлашта битәрәпликни таллиши наразилиқ қозғапла қалмай, өз вақтида йәнә қазақистан вә өзбекистанға охшаш уйғурларға қериндаш болған милләтләр дөләтлириниңму хитайни қоллап беләт ташлиғанлиқиниң көплигән наразилиқларға сәвәб болғанлиқи, 20 дөләттики 66 уйғур тәшкилатиниң баянат елан қилип уларни әйиблигәнликиму әскәртилгән.