Бачелетниң уйғур районидики зиярити мәзгилидә ғулҗадики мәһбусларниң аилә тавабиатлири назарәт астиға елинған

Б д т кишилик һоқуқ кометитиниң алий комиссари бачелетниң хитай зиярити гәрчә “тәкшүрүш” шәклидә әмәс, бәлки “сөһбәт” шәклидә давам қилған болсиму, әмма бу “сөһбәт” териған бисәрәмҗанчилиқ қәшқәр вә үрүмчи биләнла чәкләнмигән. Ғулҗадиму йәрлик аһалиләр, болупму мәһбусларниң аилә-тавабиатлири бир йерим айчә сиясий өгинишкә тәшкиллинип, уларниң башқилар билән алақиси назарәт астиға елинған.

Һөрмәтлик радиyо аңлиғучилар, мәлум болушичә, йеқинқи 20 йилдин буян  уйғур районида елип берилған һәрқандақ бир хәлқаралиқ мурасим вә зиярәт райондики аһалиләргә, болупму мәһбуслар аилә тавабиатлириға бир қатар аварчилиқларни елип кәлмәктә. Бу қетим б д т кишилик һоқуқ кометитиниң алий комиссари мишел бачелет ханимниң уйғур райони зияритиму, униң қәдими йетип барған қәшқәр вә үрүмчиләрдила әмәс, ғулҗадики аһалиләргиму, җүмлидин мәһбуслар аилә тавабиатлириғу еғир бисәрәмҗанчилиқларни елип кәлгән.

Бир нәпәр кәнт сақчисиниң паш қилишичә, өткән айниң оттурилиридин башлап, ғулҗа наһийәсидә мәһбуслар аилә-тавабиатлири үчүн сиясий- қанун йиғини уюштурулуп, уларниң иш вә аилә һаяти техиму қаттиқ контроллуққа елинған. Бу җәрянда уларниң җәмийәт билән болған алақиси үзүветилгән.

Шу қетимлиқ йиғинда йәнә “дөләт мәхпийәтлики” ни сақлашниң методлири сүпитидә номури нөлдин вә 11 дин башланған хәлқаралиқ телефонларни алмаслиқ һәққидә агаһландурулған. Түрмидики аилә әзалирини сорап телефон қилғанларға учур берип қоймасиқниң йоллири чүшәндүрүлүп, бу һәқтики соалларға берилидиған “өлчәмлик җаваб” лар өгитилгән. Бу қетимлиқ “сиясий-қанун өгиниши”, бачелетниң уйғур райониға келиш тәйярлиқи башланғандин тартип таки у узап кәткичә бир йерим айчә давам қилған. Бу җәрянда бир қоңғурақ билән топлинип, йәнә бир қоңғурақ билән дәрһал тарқап кетиш бәлгилимиси иҗра қилинған. Бу бир йерим ай давамида, мәһбуслар аилә тавабиатлири мәһәллидики онбеши яки кәнт сақчилириниң тәшкиллиши билән таң сәһәрдә коча доқмуши яки аһалиләр кометитлириға топланған. Бу йиғинларда партийә вә һөкүмәткә миннәтдарлиқ билдүрүш баянатлири вә дөләт бихтәрликини сақлаш вәдинамилири берилгән. Бу мәзгил ичидә сирттин бирәр уруқ-туғқини вә тонуши кәлгәнләр, дәрһал сақчиханиға әвәтилип, бу учришишта немиләр дейишкәнлики сүрүштә қилинған.

Илгирики ениқлашлиримиздин мәлум болушичә, 2008-йили бейҗиңда  олимпик мусабиқиси өткүзүлгәндә, райондики сабиқ сиясий мәһбуслар вә әрздарларниң һәммиси йиғивелинған. Униңдин башқа “үрүмчи йәрмәнкиси”, хитай компартийәсиниң 17 ‏- вә 18 ‏- қурултийи мәзгиллиридиму, түркийә презденти әрдоған вә өктичи партийә рәһбири қиличдароғлу үрүмчини зиярәт қилған мәзгилдиму, райондики мәһбусларниң аилә тавабиатлири вә әрздарлар, мурасим вә зиярәтләр ахирлашқанға қәдәр өз өйлиригә солап қоюлған вә яки йиғивелиш орунлириға йиғивелинған.

Мәлум болушичә, даириләр илгири уйғурларниң катта сорунларда топлунушидин бәк әндишә қилған болса, йеқинқи йилларда, болупму 2014-йилдин кейин, кишиләрниң җамаәт сорунлириға қетилмай айрим яшишидинму әндишә һес қилған. Шуңа 2016 ‏-йиллири “тувақ ечиш” һәркити нами астида чәт җайларға өй селип айрим яшаватқан аилиләр үстидинму тәкшүрүшләр елип берилған.

Бачелетниң уйғур райони зиярити мәзгилидә, ғулҗа наһийәсидә йиғивелиш вә айрим назарәт қилиштин ибарәт һәр икки тәдбирниң тәң иҗра қилинғанлиқи мәлум. Әмма бу җәрянида билип-билмәй қаидини бузуп қойғанларниң қанчилик икәнлики вә уларға қандақ җаза берилгәнлики мәлум әмәс.