Analizchilar: “Xelq'araliq eyibleshlerning küchiyishi, xitayni Uyghur mesiliside özini aqlashqa mejbur qilghan”

28-Öktebir küni béyjingda ötküzülgen “Shinjanggha munasiwetlik mesililer boyiche 59-qétimliq axbarat yighini” da, atalmish xitay mutexessisliri we “Qayta terbiyelesh” ni tamamlap xizmetke orunlashqan, atalmish “Igilik tikligüchi” ler sözge chiqirilip, Uyghur mejburiy emgiki we lagérlarning mewjutliqini yene bir qétim inkar qilghan.

Yighin'gha riyasetchilik qilghan Uyghur aptonom rayonluq xelq hökümitining bayanatchisi shü güyshyang, amérika bashchiliqidiki gherb döletlirini eyiblep: “Ular ‛shinjang arqiliq jonggoni kontrol qilish‚ qa, ‛Uyghurlarni waste qilip, béyjinggha dawamliq zerbe bérish‚ uruniwatidu,” dégen.

U axbarat yighinida, Uyghur rayonning istratigiye we gé'o-siyasiy jehettin muhim ehmiyetke ige jay ikenlikini؛ rayonning millet terkibi, tarixi, medeniyiti we diniy qurulmisining murekkepliki hemde qoshna eller bilen melum baghlinishqa ige ikenlikini alahide tekitlep ötken. U shu sewebtin amérikaning “Shinjang kartisi” ni ishqa sélip, amérikaning dölet ichidiki ichkiy ziddiyetlirini bashqa terepke burash gherizide boluwatqanliqi heqqide jar salghan. U yene amérikaning gherbtiki ittipaqdashliri bilen hemkarliship, xitayni chökürüshke uruniwatqanliqi, shu sewebtin “Shinjangni junggoni kontrol qilish” tiki bir kozérgha aylandurushqa küchewatqanliqini ilgiri sürgen.

Shü güyshang bu qétimliq axbarat yighinida hujum nuqtisini biwaste amérikagha qaratqan. U mundaq dégen: “Shinjang rayoni asyaning merkizge jaylashqanliqidek jughrapiyelik we istratégiyelik alahidiliki bilen junggoning gherbiy chégrasining bixeterlikini kapaletke ige qilghan. Amérikaning nezeride shinjangni qalaymiqan qilish, jonggoning muqimliqigha buzghunchiliq qilishtiki eng muhim kozérdur. Amérika Uyghurlarni waste qilish arqiliq, béyjinggha dawamliq zerbe bérish usulini qollinip keldi, shundaqla tashqiy küchlerning yardimisizla junggoni ichkiy qismidin parchilash meqsitige yetmekchi boldi,” dégen.

Amérikadiki weziyet analizchiliridin xu ping ependi ziyaritimizni qobul qilip, xitay bayanatchisi shü güyshyangning sözlirige qarita öz inkasini bildürdi. Xu ping mundaq dédi: “Elwette, uning körsetken sewebliri put tirep turalmaydu. Hazir amérika bashchiliqidiki gherb döletlirining tenqidlewatqini del Uyghurlargha ashkara yürgüzüliwatqan, intayin we esheddiy haldiki kishilik hoquq depsendichilikidur. Gherb döletlirining eyiblishige qarita xitay hökümiti otturigha qoyuwatqan atalmish ‛seweb we asas” lar emeliyette put dessep turalmaydu. Shü güyshyangning otturigha qoyghan ‛asasliri‚ emeliyette Uyghurlar mesilisi bilen munasiwetsiz désekmu bolidu. Xitay hökümiti Uyghurlarni atalmish ‛jongxu'a milliti‚ ning bir qismi, Uyghur mesilisi xitayning ichkiy ishi, disimu, emma uning Uyghurlarning heq-hoquqlirini depsende qilishining özila insaniyetke qaritilghan éghir jinayet hésablinidu.”

Xu pingning bildürüshiche, xitay bayanatchisi shü güyshyangning amérika bashchiliqidiki gherb döletlirige hujum qilishi, xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinchiliq siyasitini aqlash üchün qollinip kéliwatqan tetür teshwiqati yaki qayturma hujum taktikisi iken.

Dunya Uyghur qurultiyi xitay ishliri komitétining mudiri ilshat hesen ependining bildürüshiche, xitay hökümiti yéqindin buyan béyjing we ürümchide toxtimastin atalmish “Axbarat élan qilish yighin” lirini échip, xelq'araning Uyghurlar mesiliside xitaygha qaratqan tenqidlirini tamamen inkar qilishqa urunup kelmektiken.

Ilshat hesen ependining bildürüshiche, xitayning bu qétim béyjingda achqan atalmish “59-Qétimliq axbarat élan qilish yighini”, ötken hepte birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq kéngishining alahide yighinida 43 döletning birdek xitayning Uyghurlargha qaritiwatqan irqiy qirghinchiliqi we mejburiy emgikini eyiblep birleshme bayanat élan qilishgha qarita bérilgen bir asassiz jawab iken.

Ilshat hesen ependining tekitlishiche, mana bu ehwallar Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliq weziyitining xelq'arada barghanche qattiq eyibleshke uchrawatqanliqini we buningdin kéyin xitaygha qaritilidighan jaza tedbirlirining küchiyishidin dérek béridiken.

Ilshat hesenning tekitlishiche, bu xil eyiblesh we jaza tedbirliri sewebidin xitay hökümiti iqtisadiy jehettin halsirash, siyasiy jehettin muqimsizliq we dawalghush ichide qalghan, shunga yéqindin buyan xitay bu xil atalmish “Axbarat élan qilish yighinliri” échip, özini mudapiye qilish mejburiyitide qalghan.