Ata-anilar öz perzentlirini “Uyghur irqiy qirghinchiliqi” heqqide qandaq usulda melumatliq qilalaydu (1)

1997-Yilidiki “5-Féwral ghulja qirghinchiliqi” ning 25 yilliqini xatirilesh we béyjing qishliq olimpikige naraziliq bildürüp ötküzülgen namayishidin körünüsh. 2022-Yili 5-féwral, bélgiye.

Yash-ösmürlerge we balilargha özi tewe topluq yaki a'ilisi uchrighan her qandaq tragédiyeni toghra yosunda anglitish asan emes. Bolupmu millet süpitide xitay hökümitining irqi qirghinchiliqigha uchrawatqan Uyghurlar 21-esirde özliri bashtin kechürüwatqan wehshiyliklerni ewladlirigha bildürüsh mesiliside ortaq riqabetlerge uchrimaqta.

Muhajirettiki ewladlirining öz milliy kimlikini untup qalmasliqi üchün ularni til we medeniyetliri bilen ozuqlandurush üchün tiriship kéliwatqan Uyghurlarning aldigha yene bir mesile qoyuldi. Bu bolsimu chet'elde tughulup ösüwatqan balilirining “Néme üchün bowam-momamni körelmeymiz? Uyghurlar néme üchün irqiy qirghinchiliqqa uchraydu? biz néme üchün Uyghur wetinige baralmaymiz? néme üchün uruq-tughqanlirimizni qutulduralmaymiz ?. .” wehakazalar.

Bu irqiy qirghinchiliq hazirmu shiddetlik dawam qiliwatqan bir mesile bolush bilen teng uni toxtitishqa ünümlük heriket qilalmasliqtin ümidsizlik we bésim hés qiliwatqan Uyghur jama'iti özliri biwasite we wasitilik uchrawatqan bu zulum we zorawanliqni dunya metbu'atlirigha unumlük anglitip kéliwatqan bolsimu, biraq buni öz perzentlirige anglitishta, yaki ularning yüzligen néme üchün? dégen so'alliri aldida ganggirap qalmaqtiken.

Wirjiniyediki “Méhriban ana” Uyghur ana tili mektipining qurghuchisi süreyye qeshqiri xanim bu heqte ziyaritimizni qobul qilip, gerche balilarning so'alliri addiydek körünsimu, bu so'allar irqiy qirghinchiliqni izahlashtin awwal, ulargha Uyghurlarning tarixi, xitayning siyasiti, chet'ellerdimu Uyghurlarning öz mewjutluqini saqlashning teqezzasi dégendek murekkep nuqti'inezerlerge chétilidighan keng da'iride uchurlarni bérishni kütidighan bolghachqa, ögetküchilerdin etrapliq, salmaqliq we hoshsharliqni telep qilidighanliqini tekitleydu.

Süreyye xanimning közitishiche, nöwette xitayning irqi qirghinchiliqining wasitilik qurbanlirigha ayliniwatqan muhajirettiki Uyghurlar wetini we milliti, öz a'ilisi uchrawatqan zulumlarni bashqilargha we yaki metbu'atlargha anglitish arqiliq adalet telep qilip kelmekte. Emma shular arisidimu rohiy qirghinchiliqqa uchrawatqan bir topluq bolush süpiti bilen héch bolmisa öz perzentlirini xitayning Uyghurlargha o'umumyüzlük élip bériwatqan wehshiyliklirining tughduridighan rohiy azablardin xali qilish yaki yaman psixikiliq tesiridin endishe qilish yüzisidin, yoshurushni toghra körgenlernimu yoq dégili bolmaydiken.

Ghulja qirghinchiliqida bir tughqan qérindashliri bolup 4 a'ile ezasi xitay hökümiti teripidin öltürülgen we ziyankeshlikke uchrighan, hazirmu uruq-tughqanliri oxshashla lagér we türmilerge qamalghan zubeyre shemsidin xanim, Uyghur kishilik hoquq qurulushining muhim tetqiqat xadimi we kishilik hoquq pa'aliyetchisi. Uning chet'ellerde tughulup chong bolghan perzentliridimu Uyghurlarning xitay hökümitining zulumlirigha qarshi pa'aliyetlerdiki yash aktiplardin bolup qaldi. U “Muhajirettiki Uyghurlar bizmu oxshashla rohy qirghinchili'iqa uchrwatimiz” dep otturigha qoydi hemde balilardin irqi qirghinchiliqni yoshurush bilen mesile hel bolmaydighanliqini alahide eskertip “Méningche, peqet özliri bu zulumni psixika jehettin toghra qobul qilalmighan we toghra bir terep qilalmighan ata-anilarla buni balilargha bildürüshning ulargha rohiy bésim élip kélidighanliqidin endishe qilishi mumkin. Emeliyette balilar her xil shekillerde buni ögineleydu” dédi.

Toqquz yildin buyan ana-til oqutquchisi boluwatqan süreyye xanimning qarishiche, qandaq bolushidin qet'iynezer, Uyghur baliliri üchün keng kölemlik wehshiylik we irqiy qirghinchiliqni chüshinish, özining kimlikini we dunyani chüshinishning muhim bir qismidur. Oqughuchilarning özlirining Uyghur bolush süpiti bilen ularning a'ilisi we milliti uchrawatqan mesililerni chüshinish we özlirining mes'uliyitini chüshinish iqtidarini tereqqiy qildurushta Uyghur tarixi, medeniyiti, hazirqi weziyitige a'it derslerni ögitish tolimu muhim iken.

Uning éytishiche, emma oqutquchilar dersxanida “Irqi qirghinchiliq mesilisi” din ibaret qiyin we sezgür témini sözlesh we xitay hökümitining wehshiliklirini anglitishta irqchiliq yaki milliy öchmenlik tuyghusi yaki xata chüshenchisi bérip qoyushtin pexes bolup, nahayiti éhtiyatchan, sezgür bolup, ilmiy, pakitliq, matériyal menbelirige tayinishqa diqqet qilmaqtiken.

Emma Uyghurlar duch kelgen “Irqiy qirghinchiliq” ni balilargha ögitish mesiliside, oqughuchilargha birlikke kelgen matériyal yaki balilargha muwapiq saghlam qollanma bolmasliqtek qiyinchiliq muhajirettiki ana-til mekteplirige ortaq teqezzaliq mesile bolmaqtiken.

Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliqni oqutush ma'aripchilar we ata-anilar üchünmu bir qiyin wezipe.

Zübeyre xanim muhajirettiki Uyghur perzentlirige Uyghurlar duch kéliwatqan irqiy qirghinchiliq mesilisini bildürüshte ularni xitayning adaletsizlikige qarshi Uyghurlarning élip bériwatqan pa'aliyetlirini qollaydighan we bu xildiki insaniy hoquq, ijtima'iy hoquq we siyasiy hoquq pa'aliyetlirini dawamlashturidighan qilip terbiyilesh kéreklikini bildürdi.

Uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliqni bashqilargha anglitishta hayat qalghuchilarning, ashu lagér hayatini bashtin kechürgenlerning guwahliqi intayin küchlük tesirchanliqqa ige bolup kelmekte. Irqiy qirghinchiliqni we yaki jaza lagérliri qurbanliri a'ilisi uchraydighan psixikiliq zerbiler we uning tesirini téximu chongqur chüshinish hem ularning buning tesirlerge taqabil turushta lagér shahitliri emeliy hayat tejribilirige ige elwette. Parizhdin ziyaritimizni qobul qilghan lagér shahiti gülbahar xatiwaji, özining üchrighan ziyankeshlik we wehshiy mu'amililerni qizliridin yoshurmighanliqini hetta uni hazirghiche her pursette tekitlep hékaye qilidighanliqini sözlep berdi.

U ata-anilargha xitab qilip mundaq dédi: “Biz balilarni ayighanliqimiz üchün bu irqiy qirghinchiliqning heqiqitini ulardin yoshurghan bir waqitta xitayning bizge élip bériwatqan irqiy qirghinchiliqini heqliq körsitish üchün élip bériwatqan sistémiliq ménge yuyush teshwiqatlirini untimasliqimiz kérek. Emeliyette perzentlirimizni xitayning shu xil yalghan teshwiqatning tesiridin saqlash üchün, ulargha toghrisini, heqiqiy ehwalni muwapiq usulda bildürüshimiz kérek”.