“Uyghur sot kollégiyesi” teripidin chiqirilidighan höküm we qararlar türkiyening Uyghur siyasitige qandaq tesir körsitishi mumkin?

En'gliye paytexti london shehiride élip bérilghan “Uyghur sot kollégiyesi” ning ikkinchi qétimliq we shundaqla axirqi qétimliq guwahliq anglash yighini 13-séntebir küni muweppeqiyetlik axirlashti. Igilishimizche, “Uyghur sot kollégiyesi” bu yil 12-ayda höküm chiqiridiken. Türkiyediki axbarat wasitilirida, shundaqla ijtima'iy taratqularda, mezkur sottin chiqqan qararning Uyghur dewasigha selbiy tesir körsitidighanliqi, bezi döletlerning bu qarargha asaslinip turup, Uyghurlar toghrisida qarar maqullaydighanliqi ilgiri sürülmekte. Emma köp qisim analizchilar mezkur sotning qararining Uyghurlar üchün paydiliq bolidighanliqini tekitlimekte.

Enqerediki Uyghur tetqiqat inistitutining mudiri, istiratégiye mutexessisi doktor erkin ekrem ependi barliq ispatlar tehlil qilin'ghandin kéyin, mezkur sotning biterep shekilde höküm chiqiridighanliqini bayan qildi.

“‛Uyghur sot kollégiyesi‚ bu yilning axirida qandaq bir qarar chiqirishi mumkin?” dégen so'alimizgha jawab bergen péshqedem Uyghur pa'aliyetchi hamutxan göktürk ependi, mezkur sotning xitay üstidin “Insaniyetke qarshi jinayet” we “Irqiy qirghinchiliq” yürgeüzdi dep höküm chiqirish éhtimali barliqini ilgiri sürdi.

Melum bolghinidek, xitayning Uyghurlargha qarita élip bériwatqan bésim siyasitini amérika qatarliq 7 dölet parlaménti birdek “Irqiy qirghinchiliq” dep békitken idi. Türkiyediki bezi mutexessisler bu qararlarning siyasiy qararlar ikenlikini, “Uyghur sot kollégiyesi” chiqiridighan qararning téximu tesirlik bolidighanliqini ilgiri sürmekte. Hamutxan göktürk ependi “Uyghur sot kollégiyesi” din chiqidighan qararning türkiyediki sherqiy türkistan dewasigha zor tesiri bolidighanliqini bildürdi.

Doktor erkin ekrem ependi eger “Uyghur sot kollégiyesi” xitay üstidin “Insaniyetke qarshi jinayet” yaki “Irqiy qirghinchiliq” dep höküm chiqarsa, Uyghurlargha zor payda élip kélidighanliqini, xitaygha nisbeten qanuniy we siyasiy jehettin emeliy bésim peyda qilidighanliqini otturigha qoydi.

Istanbulda pa'aliyet élip bériwatqan sherqiy türkistan teshkilatlar birlikining re'isi hidayetullah oghuzxan ependi, “Uyghur sot kollégiyesi” ning bu yil 12-ayda chiqiridighan qararning islam dunyasidiki, bolupmu türkiyediki sherqiy türkistan dewasigha ijabiy tesir körsitidighanliqini otturigha qoydi.

Enqerediki haji bayram uniwérsitéti qanun kespining proféssori ilyas doghan ependi bu heptiki köz qarishini bayan qilip mundaq dédi: “Xitay hökümitining londondiki ‛Uyghur sot kollégiyesi‚ ni ‛qanunsiz sot‚ dep atishi pütünley quruq gep. Bu sotta xitayning sherqiy türkistanda yürgüzüwatqan zulum siyasiti sistémiliq halda höjjetleshtürüliwatidu. Bu sot xelq'ara qanun'ghimu muwapiq, kélechekte ‛irqiy qirghinchiliq‚ dégen atalghu tilgha élin'ghanda, kishilerning kallisigha xitayning Uyghurlargha élip barghan bu wehshilikliri kélidu”.

“Uyghur sot kollégiyesi” ning birinchi we ikkinchi qétimliq guwahliq anglash yighinida guwahliq bergen barliq guwahchilarning yazma guwahliqliri “Uyghur sot kollégiyesi” ning tor bétige qoyulghan bolup, mezkur guwahliq anglash yighinning neq meydandin tarqitilghan sin körünüshi “Uyghur sot kollégiyesi” ning yutub qanilida saqlan'ghan.