Erkin aliptékin: xitay Uyghurlarghimu, tibetliklergimu heqiqiy aptonomiye bermeydu

Xitay axbarati 25-awghust maqale élan qilip, tibetliklerning rohaniy dahiysi dalay lamaning “Ottura yol” telipini xitay merkizi komitétining menggü qobul qilmaydighanliqini yene bir qétim bildürgen.

B b k xitayche qanilining 25-awghusttiki xewiride bayan qilinishiche, xitay merkizi komitéti birliksep axbarat wasitiside, seyshenbe küni béyjingda axirlashqan xitay merkizi komitétining 6-nöwetlik tibet xizmiti söhbet yighinida “14-Dalay guruhigha qandaq qarash” témisida muzakire bolup ötkenlikini ashkarilighan. Maqalida dalay lamaning döletni parchilash mahiyitide özgirish bolmighanliqini, emma taktikisining üzlüksiz özgiriwatqanliqini tekitligen.

Maqalide bayan qilinishiche, dalay lamaning “Ottura yoli” tibetning xitayning bir parchisi ikenlikini étirap qilmaydu, belki tibetning 1950-yilidin ilgiri musteqil bir dölet bolghanliqini ilgiri süridu, xitayning asasiy qanunida békitilgen prinsiplargha qarshi turidu, tibette yürgüzülüwatqan sotsiyalistik tüzümni we milliy térritoriyilik aptonomiye tüzümini qobul qilmaydu, xitayning memuriy rayonlar pilanini qobul qilmaydu, tibet bilen sichüen, yünnen, gensu, chingxey qatarliq tibetler topliship olturaqlashqan rayonlarni birleshtürüp, birlikke kelgen memuriy rayon qurushni, xitay zéminining altidin birini igileshni telep qilidu. Maqalide yene atalmish ottura yol mahiyette bölgünchiliktin ibaret bolghan bir siyasiy telep, merkizi komitét burunmu, hazirmu we kelgüsidimu menggü qobul qilmaydu, déyilgen.

“Ottura yol” siyasitini 1984-yili dalay lama otturigha qoyghan bolup, mezmuni؛ tibetning musteqilliqidin waz kéchip, di'alogni teshebbus qilish, tibetning xitay ramkisi da'iriside heqiqiy aptonomiyige érishishini telep qilishtin ibaret.

Dalay lamaning “Ottura yol” siyasitining ghayisi we emeliyiti heqqide nisbeten mol melumati bolghan Uyghur siyasiy zatliridin erkin aliptékin ependi bu xususta toxtilip, tibetlikler telep qiliwatqan aliy aptonomiyining eslide musteqilliqning tunji qedimi ikenlikini izahlidi. U sözide, dalay lamagha eyni yilliri gomindang hökümranliqi dewridimu “Üch ependiler”ning sherqiy türkistan'gha aliy aptonomiye telep qilip meqsitige yételmigenlikini, meyli hazirqi yaki burunqi xitaylar bolsun, héch birining Uyghur wetini we tibetke aliy aptonomiye bermeydighanliqini chüshendürgenlikini tilgha aldi. Erkin aliptékin ependi yene, eyni yilliri jang keyshining Uyghur wetinidiki gomindang armiyisi qomandanlirigha Uyghurlargha aliy aptonomiye bérishke bolmaydighanliqi heqqide buyruq chüshürgenlikinimu eskertti.