Емоҗилар гуваһлиқ бериватамду?

Бу сүрәт иҗтимаий таратқуларда тақиливатқан емоҗи синлириниң биридин кәсип елинған. Той хәтни алдида гүл-чечәкниң арисиға қоюп, кейин қәпәсниң ичигә елип син ишлигән.

Хитай һөкүмитиниң уйғур дияридики қаттиқ назарәт вә контроллуқиға қаримай уйғурларниң иҗтимаий алақә вастилиридин устилиқ билән пайдилинип, имканийитиниң йетишичә өз авазини дуняға аңлитишқа тиришиватқанлиқи мәлум. Лондонда “уйғур сот коллегийәси” ниң тунҗи нөвәтлик испат аңлаш йиғин башланған күнләрдә уйғур дияридин “емоҗи”, йәни һессият вә кәйпият ипадиләйдиған бәлгиләрни қолланған миңларчә қисқа видейолар тарқилишқа башлиди. Бу қисқа видейолар вә униңда қоллинилған емоҗилардики ортақлиқлар, күзәткүчиләрдә “уйғурлар бу арқилиқ өзлириниң ечинишлиқ қисмәтлирини дуняға аңлатмақчиму? гуваһлиқ бәрмәкчиму?” дегәндәк инкасларни қозғимақта.

Йеқинқи 10 йилда янфун әплиридә “емоҗи”, йәни қаримаққа омақ, инсанларниң һессият вә кәйпиятини дәриҗиси бойичә ипадиләп берәләйдиған бәлгиләрниң қоллинишчан ипадә вастисигә айлиниватқанлиқини көрәләймиз. Һазирқи заман учур алақә техникисидики тәтқиқат мақалилиридә күрситилишичә, “емуҗи” (Emoji) ниң күлүшни, азабни, йиғлашни, сөйүнүшни, һәйранлиқни вә башқа һессий туйғуларни ипадиләйдиған образ бәлгилириниң түри 1800 дин ашидикән. Иҗтимаий учур вастилиридики язма алақида сөзлүкләр вә язмиларниң орниға һессият ипадилирини қоллиниш, көп қолай вә тәсирчан болидикән. Бу бәлгиләр инсанларниң кәйпияти яки һессиятини образлиқ һалда техиму җанлиқ ипадиләп берәләйдикән. Шуңа “емоҗи” дин ибарәт бу һессият бәлгилириниң ипадә күчи “1000 сөздин ешип чүшиду” дәйдиған баянларму оттуриға қоюлған. Униң үстигә, емоҗиларниң тил яки йезиқ чәклимиси болмиғачқа, у иҗтимаий таратқуларда кәң алқишқа еришкән образлиқ инкас яки ипадә вастиси болуп қалған.

Йеқинқи күнләрдә уйғур елидин мушу хил емоҗи бәлгилири қоллинилған, охшаш музика арқа көрүнүш қилинған қисқа видейолар тарқилишқа башлиди. Тик-ток қоллиниватқан яш уйғур аяллар вә аз бир қисим яш әрләр тәрипидин тарқитилған бу видейолардики тәкрарлиқ вә охшашлиқлар диққәт тартмақта.

Йилнамә вә һәр бир йилға мас һалда емоҗини қоллиниш арқилиқ шу йилдики туйғусини ипадилигән бу видейоларни көзәткүчиләр “уйғурларниң қирғинчилиққа учраш вә зулум чекиштики микро һекайилири” дәпму қаримақта. Чүнки емоҗи, йәни һессият бәлгиси ишләткән уйғур абонтлар уни ортақ музика вә йилнамигә маслаштуруп, охшаш рәвиштә техиму җанлиқ ишлитиш арқилиқ өзлириниң реал қисмәтлирини кодлуқ һекайә шәклидә ипадиләшкә тиришқан.

Емуҗиларни қоллинип ишләнгән бу видейоларда асасән уйғур аилилириниң 2015-йилидин 2021-йилиға қәдәр хитайниң әң қаттиқ бастуруши вә ирқий қирғинчилиқиға учриғанлиқи, шундақла уларниң ашу қараңғу дәврдики ечинишлиқ қисмәтлири интайин җанлиқ вә образлиқ емуҗи бәлгилири арқилиқ һекайә қилинған.

Уларниң һекайисидә ялғузлуқ, азаб, қайғуруш, ғәзәп вә бәхтсизлик қатарлиқ һессиятлар бир қанчә хил емуҗилар, йәни һессият бәлгилирини ортақ вә тәкрар қоллиниш арқилиқ ипадә қилинған. Демәк, емуҗи бәлгилирини қоллинип ишләнгән бу видейолар бу һикайиләрдики шәхс яки аилиләрниң охшаш мәзгилдә охшимайдиған азаблиқ қисмәткә йолуққанлиқини иҗадий һалда ипадиләп бәргән. Һәтта униңдин кишини һәйран қалдуридиған иҗадий тәсәввурлар арқилиқ пакитларни йошурунчә има қилип көрситиватқанлиқини байқиялаймиз.

Бу видейоларда өзлириниң ашу йилларда учришип той қилғанлиқи, балилиқ болуп арқидин туюқсиз айрилғанлиқи, бешидин өткүзгән җудалиқлири, йеқинқи 4-5 йилда аилә әзалириниң бир-биридин айрилип турғанлиқи, қаттиқ азаблиниватқанлиқи, бир-брини сеғинғанлиқи вә шундақла интизар билән күтүватқанлиқидәк түрлүк һессият җәрянлири образлиқ һалда ипадә қилинған.

Мәсилән, униңдики бир видейода 2015-йилидики һекайә баян қилинған болуп, бир қиз билән бир оғул имоҗи вә иккисиниң оттурисиға бир йүрәк елинған имоҗини қолланған.

-2016Йили бир балилиқ әр-аял бир бәхтлик аилини ипадиләйдиған емоҗи қолланған.

2017-Йили йерилған йүрәк вә ана-бала емоҗисини қолланған. Әмма буниңда әр емуҗи ғайиб болған,

-2018Дин 2021 йилиғичә йерилған йүрәк, йәни азаб бәлгиси вә азаблиниватқан ана-бала емоҗиси тәкрар қоллинилған.

Уйғур елидики тик-ток қолланғучилар тәрипидин йеқинқи күнләрдә тарқитиливатқан емоҗи қоллинилған бу видейолардики охшашлиқлар лагер шаһиди зумрәт давут ханимниң деқиқтини татқан. У бу видейоларниң йәнә бир муһим тәрипи лондонда “уйғур соти” башланған күнләрдә мәйданға кәлгәнлики бир тасадиплиқ әмәс дәп қарайдикән. У “әҗәба қериндашлиримиз гуваһлиқ бериватамду?” дегән пәрәз билән бу видейоларни фейсибукта дәрһал тарқитишқа башлиған.

Зумрәт ханимниң ейтишичә, бүгүнгә қәдәр бу хил бәхтсизлик вә азаб ипадиләнгән емоҗи видейолирини тарқатқучилар 7 миңдин ешип кәткән.

Уйғурлар 2017-йилидин буян, тик-ток арқилиқ аилә әзалиририниң сүрәтлирини көтүрүп үнсиз яки мәйдисини муштлап азаблиқ йиғлаватқан видейолирини тарқитиш арқилиқ хәлқаралиқ ахбарат вә күзәткүчиләрниң бәлгилик инкасини қозғиған иди. Кейин бу хил видейоларни тарқатқучиларниң тик-ток абунтлириниң тақиветилгәнлики мәлум болған иди. Әмма уйғурларниң хитайниң һәр түрлүк қаттиқ назаритигә қаримай авазини йәнила дуняға аңлитиш үчүн имканийитиниң йетишичә тиришиватқанлиқини көривалғили болиду.

Бу хил һадисиләргә изчил инкас қайтуруп кәлгән яш паалийәтчиләрдин арслан һидайәт, хитай һөкүмити иҗтимаий таратқуларда өзиниң образини яхшилаш вә “гүзәл вә бәхтлик шинҗаң тәшвиқати” ни күчәйтиватқан бир вақитниң өзидә, уйғурларниң шәхсий тик-ток абунтлиридин пайдилинип тарқитиватқан бу емоҗилиқ видейолириниң уйғур дияридики реаллиқни көрситип бериватқанлиқини илгири сүрди. У булар чоқум бир испат яки гуваһлиқ сүпитидә дуня мәтбуатлириниң диққәт вә инкасини қозғиши зөрүр дәп қарайдиғанлиқини билдүрди.

Хитайниң бастуруши давам қиливатқан, гоя “үсти очуқ түрмә” гә айланған уйғур елидә уйғурларниң назарәт астида турупму иҗтимаий учур васитилиридики чәклик имканийәтләрдин пайдилинип, емоҗилар арқилиқ баян қилған бу һикайилири вә үнсиз йиғилири растинла бир гуваһлиқму? бу хусуста көзәткүчиләр вә тәтқиқатчиларниң йәниму илгирилигән диққәт-етибарини бу алаһидә учурға қаритишиға тоғра келиду.