Émojilar guwahliq bériwatamdu?

Muxbirimiz gülchéhre
2021.06.08
Émojilar guwahliq bériwatamdu? Bu süret ijtima'iy taratqularda taqiliwatqan émoji sinlirining biridin kesip élin'ghan. Toy xetni aldida gül-chéchekning arisigha qoyup, kéyin qepesning ichige élip sin ishligen.
Photo: RFA

Xitay hökümitining Uyghur diyaridiki qattiq nazaret we kontrolluqigha qarimay Uyghurlarning ijtima'iy alaqe wastiliridin ustiliq bilen paydilinip, imkaniyitining yétishiche öz awazini dunyagha anglitishqa tirishiwatqanliqi melum. Londonda “Uyghur sot kollégiyesi” ning tunji nöwetlik ispat anglash yighin bashlan'ghan künlerde Uyghur diyaridin “Émoji”, yeni héssiyat we keypiyat ipadileydighan belgilerni qollan'ghan minglarche qisqa widéyolar tarqilishqa bashlidi. Bu qisqa widéyolar we uningda qollinilghan émojilardiki ortaqliqlar, küzetküchilerde “Uyghurlar bu arqiliq özlirining échinishliq qismetlirini dunyagha anglatmaqchimu? guwahliq bermekchimu?” dégendek inkaslarni qozghimaqta.

Yéqinqi 10 yilda yanfun epliride “Émoji”, yeni qarimaqqa omaq, insanlarning héssiyat we keypiyatini derijisi boyiche ipadilep béreleydighan belgilerning qollinishchan ipade wastisige ayliniwatqanliqini köreleymiz. Hazirqi zaman uchur alaqe téxnikisidiki tetqiqat maqaliliride kürsitilishiche, “Émuji” (Emoji) ning külüshni, azabni, yighlashni, söyünüshni, heyranliqni we bashqa héssiy tuyghularni ipadileydighan obraz belgilirining türi 1800 din ashidiken. Ijtima'iy uchur wastiliridiki yazma alaqida sözlükler we yazmilarning ornigha héssiyat ipadilirini qollinish, köp qolay we tesirchan bolidiken. Bu belgiler insanlarning keypiyati yaki héssiyatini obrazliq halda téximu janliq ipadilep béreleydiken. Shunga “Émoji” din ibaret bu héssiyat belgilirining ipade küchi “1000 Sözdin éship chüshidu” deydighan bayanlarmu otturigha qoyulghan. Uning üstige, émojilarning til yaki yéziq cheklimisi bolmighachqa, u ijtima'iy taratqularda keng alqishqa érishken obrazliq inkas yaki ipade wastisi bolup qalghan.

Bu süret ijtima'iy taratqularda taqiliwatqan émojilardin biridin kesip élin'ghan süret.

Yéqinqi künlerde Uyghur élidin mushu xil émoji belgiliri qollinilghan, oxshash muzika arqa körünüsh qilin'ghan qisqa widéyolar tarqilishqa bashlidi. Tik-tok qolliniwatqan yash Uyghur ayallar we az bir qisim yash erler teripidin tarqitilghan bu widéyolardiki tekrarliq we oxshashliqlar diqqet tartmaqta.

Yilname we her bir yilgha mas halda émojini qollinish arqiliq shu yildiki tuyghusini ipadiligen bu widéyolarni közetküchiler “Uyghurlarning qirghinchiliqqa uchrash we zulum chékishtiki mikro hékayiliri” depmu qarimaqta. Chünki émoji, yeni héssiyat belgisi ishletken Uyghur abontlar uni ortaq muzika we yilnamige maslashturup, oxshash rewishte téximu janliq ishlitish arqiliq özlirining ré'al qismetlirini kodluq hékaye sheklide ipadileshke tirishqan.

Émujilarni qollinip ishlen'gen bu widéyolarda asasen Uyghur a'ililirining 2015-yilidin 2021-yiligha qeder xitayning eng qattiq basturushi we irqiy qirghinchiliqigha uchrighanliqi, shundaqla ularning ashu qarangghu dewrdiki échinishliq qismetliri intayin janliq we obrazliq émuji belgiliri arqiliq hékaye qilin'ghan.

Bu süret ijtima'iy taratqularda taqiliwatqan émojilardin biridin kesip élin'ghan süret.

Ularning hékayiside yalghuzluq, azab, qayghurush, ghezep we bextsizlik qatarliq héssiyatlar bir qanche xil émujilar, yeni héssiyat belgilirini ortaq we tekrar qollinish arqiliq ipade qilin'ghan. Démek, émuji belgilirini qollinip ishlen'gen bu widéyolar bu hikayilerdiki shexs yaki a'ililerning oxshash mezgilde oxshimaydighan azabliq qismetke yoluqqanliqini ijadiy halda ipadilep bergen. Hetta uningdin kishini heyran qalduridighan ijadiy tesewwurlar arqiliq pakitlarni yoshurunche ima qilip körsitiwatqanliqini bayqiyalaymiz.

Bu widéyolarda özlirining ashu yillarda uchriship toy qilghanliqi, baliliq bolup arqidin tuyuqsiz ayrilghanliqi, béshidin ötküzgen judaliqliri, yéqinqi 4-5 yilda a'ile ezalirining bir-biridin ayrilip turghanliqi, qattiq azabliniwatqanliqi, bir-brini séghin'ghanliqi we shundaqla intizar bilen kütüwatqanliqidek türlük héssiyat jeryanliri obrazliq halda ipade qilin'ghan.

Mesilen, uningdiki bir widéyoda 2015-yilidiki hékaye bayan qilin'ghan bolup, bir qiz bilen bir oghul imoji we ikkisining otturisigha bir yürek élin'ghan imojini qollan'ghan.

-2016Yili bir baliliq er-ayal bir bextlik a'ilini ipadileydighan émoji qollan'ghan.

2017-Yili yérilghan yürek we ana-bala émojisini qollan'ghan. Emma buningda er émuji ghayib bolghan,

-2018Din 2021 yilighiche yérilghan yürek, yeni azab belgisi we azabliniwatqan ana-bala émojisi tekrar qollinilghan.

Uyghur élidiki tik-tok qollan'ghuchilar teripidin yéqinqi künlerde tarqitiliwatqan émoji qollinilghan bu widéyolardiki oxshashliqlar lagér shahidi zumret dawut xanimning déqiqtini tatqan. U bu widéyolarning yene bir muhim teripi londonda “Uyghur soti” bashlan'ghan künlerde meydan'gha kelgenliki bir tasadipliq emes dep qaraydiken. U “Ejeba qérindashlirimiz guwahliq bériwatamdu?” dégen perez bilen bu widéyolarni féysibukta derhal tarqitishqa bashlighan.

Zumret xanimning éytishiche, bügün'ge qeder bu xil bextsizlik we azab ipadilen'gen émoji widéyolirini tarqatquchilar 7 mingdin éship ketken.

Uyghurlar 2017-yilidin buyan, tik-tok arqiliq a'ile ezaliririning süretlirini kötürüp ünsiz yaki meydisini mushtlap azabliq yighlawatqan widéyolirini tarqitish arqiliq xelq'araliq axbarat we küzetküchilerning belgilik inkasini qozghighan idi. Kéyin bu xil widéyolarni tarqatquchilarning tik-tok abuntlirining taqiwétilgenliki melum bolghan idi. Emma Uyghurlarning xitayning her türlük qattiq nazaritige qarimay awazini yenila dunyagha anglitish üchün imkaniyitining yétishiche tirishiwatqanliqini köriwalghili bolidu.

Bu xil hadisilerge izchil inkas qayturup kelgen yash pa'aliyetchilerdin arslan hidayet, xitay hökümiti ijtima'iy taratqularda özining obrazini yaxshilash we “Güzel we bextlik shinjang teshwiqati” ni kücheytiwatqan bir waqitning özide, Uyghurlarning shexsiy tik-tok abuntliridin paydilinip tarqitiwatqan bu émojiliq widéyolirining Uyghur diyaridiki ré'alliqni körsitip bériwatqanliqini ilgiri sürdi. U bular choqum bir ispat yaki guwahliq süpitide dunya metbu'atlirining diqqet we inkasini qozghishi zörür dep qaraydighanliqini bildürdi.

Xitayning basturushi dawam qiliwatqan, goya “Üsti ochuq türme” ge aylan'ghan Uyghur élide Uyghurlarning nazaret astida turupmu ijtima'iy uchur wasitiliridiki cheklik imkaniyetlerdin paydilinip, émojilar arqiliq bayan qilghan bu hikayiliri we ünsiz yighiliri rastinla bir guwahliqmu? bu xususta közetküchiler we tetqiqatchilarning yenimu ilgiriligen diqqet-étibarini bu alahide uchurgha qaritishigha toghra kélidu.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.