Ата-аниси соланған уйғур балилири бу қишни тоңлап өткүзәмду?

Әтрапи сим тикән билән чегриланған мәктәпниң ичидә “тәрбийәлиниватқан” балилар.

Хитай даирилириниң уйғурни кәң көләмлик лагерларға қамивелиши бир йилдин артуқ давам қилмақта. Буниң пүткүл уйғур җәмийитиниң һәр тәрәплиригә вә аилиләргә елип келиватқан яман тәсирлири һәм ечинишлиқ ақивәтлириниң бири ата-аниси тәң тәрбийәләшкә елип кетилгән зор сандики балиларниң ата-аниси тирик турупму “йетимләр” гә айлиниватқанлиқидур.

Хитай һөкүмитиниң уйғур диярини һәр түрлүк юқири техникилиқ көзитилидиған сақчи дөлитигә айландурғандин сирт лагерларни кеңәйтип қуруватқанлиқи дуняға ашкара бир мәсилигә айланди.

Хитай һөкүмитиниң уйғурларни кәң көләмлик лагерларға қамиши хәлқара мәтбуатларда 2-дуня уруши мәзгилидики йәһудийларға қаритилған фашистларниң җаза лагерлириниң 21-әсирдә қайтилиниши дәп күчлүк әйиблиниватқан бир мәзгилдә хитай һөкүмити болса өзиниң йеқинқи тәшвиқатлирида уйғур елидә қурған лагерлирини ихтияри вә һәқсиз һалда дөләт тили вә һәр түрлүк кәспий техника өгитидиған тәрбийиләш мәркәзлири қилип пәрдазлап көрсәтмәктә. 

Һәтта “хәлқ гезити”, хитай мәркизи телевизийиси қатарлиқларниң шу хилдики тәшвиқатлирида, ата-анилири тәрбийәләшкә қатнишиватқанларниң пәрзәнтлириниң шараитлири интайин яхши болған һәқсиз мәктәп вә бағчиларға орунлаштурулғанлиқи, балиларниң ата-аниси йенида болмисиму бәхтлик, хушал вә сағлам үсүп йетиливатқанлиқи көрситилгән иди.

Һалбуки радийомизниң игилиши арқилиқ дәлилләнгән хәвәрләрдин ашкарилинишичә, хитай һөкүмитиниң уйғур диярида қурған лагерлириға ата-анилири тәңла елип кетилип қаранчуқсиз қалған балилар, уруқ туғқанлириғиму кепилликкә берилмәйдикән, уларниң ичидики йешиға тошмиған бовақтин мәктәп йешиғичә болғанлири һәр қайси мәһәллә комитет вә сақчи орунлири тәрипидин һәр қайси җайларда лагерлар билән бир мәзгилдә қурулған “пәриштиләр бағчиси” яки “пәриштиләр мәктипи” дегәндәк гүзәл намлар берилгән параванлиқ орунлириға апирип берилидикән. Мәктәп йешидики балилар болса асасән һәр қайси җайлардики ятақлиқ башланғуч вә оттура мәктәпләргә орунлаштурулған болуп, бу мәктәпләр егиз тамлар ичигә җайлаштурулуп, түрмигә охшаш башқурулуватқан болуп, мәзкур балиларниң сирт билән болған алақиси пүтүнләй үзүлгән. Ата-аниси лагерға елип кетилгән бу балиларниң саниниң қанчилик икәнликиму намәлум, буларға хитай һөкүмитиниң пүтүнләй хитай тилида меңә ююш тәрбийиси елип бериватқанлиқи ашкариланмақта. 

Бу һәқтә фәйсбок қатарлиқ иҗтимаий таратқулардиму, йетимға айланған балиларниң пүтүнләй хитайчә сөзләшкә мәҗбурлинип, пүтүнләй хитайчә услубта кийиндүрүлүп, хитайчә шеир декламатсийә қилиши, , хитай һөкүмити вә хитай компартийисини мәдһийиләйдиған қизил нахшиларни ейтқузулуватқанлиқи тәсвирләнгән нурғун син көрүнүшлири ашкарилинип, көзәткүчиләрдә күчлүк әндишә қозғимақта. Һәтта бәзи көрүнүшләрдә балиларниң роһи һалитидә бинормаллиқлар ипадилинипла қалмай уларниң кийимлириниң ялаң һәм кона икәнликиму ениқ ипадилинип туриду.

Йеқинда радийомизға аңлиғучилиримиз хитайдики бир қанчә иҗтимаий алақә васитилиридә, уйғур елиниң җәнубидики турмуш қийинчилиқи бар оқуш йешидики балиларға җиддий қишлиқ кийим-кечәк ианә қилиш тоғрулуқ тарқитилған мураҗиәтнамилири йәткүзди.

Хитай өлкилиридин хотән вилайитидә қош тил маарипиға ярдәм беришкә кәлгән лю чаңхәй, җав җиң исимлик икки хитай оқутқучи намида йеқинда “җуңго сода-шинҗаң үндидар топ” да бир мураҗиәтнамә тарқалған болуп, буниңда “бизниң бу йәр бәк намрат, мәктәптики балилар кийим-кечәккә бәк еһтияҗлиқ, чүнки улар бәк намрат болғачқа кийим-кечәк вә аяғ сетивалалмайдикән. Болупму қишта бу йәр нөлдин төвән 7 градусқа чүшүп қалиду. Бир мәзгилдин кейин 15-16 градусқа чүшиду. Балиларниң кийидиғини йәнила шундақ непиз кийим-кечәк, аяғлириниң һәммиси йиртиқ, төшүк, биз маарипқа ярдәм беришкә кәлгән оқутқучиларниң һәммимиз бәк азабландуқ. Мән пәқәт азғинә күч билән бу темини тарқаттим, яхши нийәтлик кишиләрниң ярдимигә еришишни үмид қилимиз. . .” дәп язған.

Икки бәт қилип йезилған бу мураҗиәтнамидә, ианә қилғучилар үчүн хотән керийә наһийилик ләңгәр йеза мәркизи башланғуч мәктәпниң адреси берилгәндин башқа йәнә икки алақилишиш телефони қатарлиқ учурларму қалдурулған.

Бу телефонниң бири уланған болсиму, лекин телефонни алған бир хитай әр, өзиниң кимликини ейтмиди вә “мән һазир шинҗаңда, шуңа сөзләшмигинимиз яхши” дәп зияритимизни рәт қилди.

Юқириқи чақириққа аваз қошуп уйғур дияридики мәктәпләрдә қишлиқ кийим-кечәккә еһтияҗлиқ балиларға хәйрхаһлиқ қилған хитайниң сичүән өлкисидики лю фамилилик киши зияритимизни қобул қилип, өзиниң аммиви сахавәт гуруппилирида халис хизмәт қилидиғанлиқини билдүрди. У, уйғур районида нурғун кичик балиларниң ата-анилири қайта тәрбийәләшкә елип кетилгәнлик сәвәблик мәктәпләрдә йетип оқуватқанлиқи, уларниң кийим-кечәк вә аяқ кийимлиригә еһтияҗлиқ болуватқанлиқини аңлиғандин кейин, йиғилған параванлиқ ианисигә кийимләрни сетивелип уйғур райониға почта арқилиқ йоллиғанлиқини ейтти. У: “биз йоллиған кийим вә аяғлар һәммиси йеңи әмәс, асасән кийилгән” дәйду. 

Бу нарәсидиләрниң бу хил система вә шараитта зеһни вә психикилиқ җәһәттин зор зәрбиләргә учрайдиғанлиқи сөз темиси болупла қалмай уларниң җисманий сағламлиқиниңму капаләткә игә әмәслики йеңидин йәнә бир муназирә нуқтиси болмақта иди. Чүнки, қиш пәсли йеқинлаватқан йеқинқи күнләрдә фәйсбок қатарлиқ чәтәл иҗтимаий алақә васитилиридиму бир қисим уйғур балилириниң ятақлиқ мәктәпләрдики һалити синға елинған қисқа һөҗҗәтлик учурлар тарқалған иди. Уларниң бәзилиридә 6-7 яшлардики уйғур балилириниң интайин қорқумсирап турған бичарә қияпити, уларниң йөтиливатқан, непиз кийингән көрүнүшлири кәң тарқалди.

Түркийәдин радийомизға инкас қилған уйғур яш җәсурниң ейтишичә, униң юрти-йәкәнниң качуң йезисидики ата-аниси вә барлиқ уруқ-туғқанлири тәрбийәләшкә елип кетилгәнлики сәвәбидин өйдә игә-чақисиз қалған икки иниси качуң йезилиқ мәркизи башланғуч мәктәпкә йиғивелинған. Җәсурму өз укилириниң ата-анисиз, меһри-муһәббәтсиз қалғандин башқа йәнә уларниң қелин кийиминиңму йоқлуқидин әнсирәп: “бичарә укилирим непиз кийимлири билән бу қишни қандақму чиқирар?” дәп уларниң саламәтликидин еғир әндишиләнмәктә икән.

Җәсурниң билдүрүшичә, хитай даирилири уйғур елигә чәтәлдин пул вә халта әвәтишкә қаттиқ чәклимә қойғанлиқиға бир йилдин ашқан болуп, униң инилириға пул яки кийим-кечәк әвәтиш турмақ, уларниң нөвәттики әһвалидин хәвәр елишиму мумкин әмәс һалда икән.