Uyghurlarning ramizan cheklimisige uchrishi dawamliq xelq'araning hésdashliqigha érishmekte

Pütün dunya musulmanliri üchün xasiyetlik aylardin hésablinidighan ramizan éyining bashlinishi bilen Uyghurlar diyaridiki milyonlighan musulmanlar ammisining bashqa musulmanlargha oxshash özi xalighanche ramizan rozisi tutush imkaniyitiningmu bolmasliqi yene bir qétim herqaysi metbu'atlardin yer aldi.

Yéqinqi mezgillergiche melum bolghan türlük uchurlardin Uyghur jem'iyitide buningdin birnechche yillar ilgiri ramizan mezgilide ashxanilarni taqashqa ruxset qilmasliq, hökümet xizmetchiliri we oqughuchilargha heqsiz tamaq yaki su tarqitip bérish arqiliq kishilerni ramizan tutquzmasliq dégendek charilarni qollinip kelgenliki ashkare bolghan idi. Emdilikte bolsa xitay hökümitining islam dinini “Rohiy késellik” yaki “Zeherlik ösme” dep jakarlishi bilen Uyghurlar diyaridiki siyasiy basturushta diniy kimlikning aldi bilen hujumgha uchrawatqanliqi, buning bilen “Diniy mesile” ge baghlinip qalmasliq üchün Uyghurlarning herqandaq diniy tüs alghan pa'aliyetlerdin özini tartishqa mejbur boluwatqanliqi, shu qatarda namaz oqush we roza tutushtek diniy pa'aliyetlerningmu özlükidinla Uyghurlarning kündilik pa'aliyet chembirikidin ghayib boluwatqanliqi kishilerge melum bolushqa bashlidi.

Ramizan harpisida, yeni 5-may küni échilghan b d t ning kishilik hoquq témisidiki yighinida xelq'araliq mesililer boyiche tonulghan adwokat, aktip kishilik hoquq pa'aliyetchisi, shuningdek “B d t ni közitish” teshkilatining ijra'iye mudiri xillél nyowér özige bérilgen söz qilish pursitidin paydilinip, xitay hökümitining hedisila “Islam wehimisi” heqqidiki qararlargha awaz bérip kéliwatqanliqini, emma hazirning özide xitay hökümitining milyonlighan Uyghurning diniy we insaniy heqlirini ayaq-asti qilip, ularni kemsitishning eng qebih sheklini barliqqa keltürüwatqanliqini tekitligende xitay hökümitining wekilliri buninggha naraziliq bildürgen. Shundaqla uning söz qilish hoquqini bikar qilishni telep qilghan.

Emma yighin re'isi xitay hökümiti wekillirining telipige pisent qilmastin xillélgha dawamliq söz qilishni buyrughanda u Uyghurlarning ehwalini, shuningdek xelq'ara islam hemkarliqi teshkilatining mushunche zor mesile otturigha chiqqandimu Uyghurlar heqqide otturigha chiqalmighanliqini eyibligen.

Ramizanning tunji küni amérika tashqi ishlar ministiri mayk pompéyo yazma bayanat élan qilip, amérikadiki we chet'ellerdiki barliq musulmanlar ammisigha özining izgü tileklirini, shuningdek ramizanliq tebrikini yollidi. Mayk pompéyo ramizanliq tebrikide bu ayning musulmanlar üchün yaxshiliq we rohiyitini paklash bilen ötidighanliqini, ramizanning öz nöwitide barliq diniy étiqadtiki kishilerni rehim-shepqet, hörmet we öz'ara yardemning xasiyitini hés qilishqa dewet qilidighanliqini tekitlep, özining semimiy ramizanliq tilikini “Ramizan kerim!” dégen jümle bilen ayaghlashturdi. Mayk pompyoning bu bayanati shu künning özidila xitaychigha terjime qilinip, amérikining béyjingdiki bash elchixanisining tor bétige chaplandi. Shundaqla wasitilik halda xitay hökümiti ijra qiliwatqan diniy étiqadni cheklesh tedbirlirige bolghan naraziliqini ipadilep, xitay hökümitining islam dinigha tutqan mu'amilisi bilen roshen sélishturma hasil qildi.

“Xelq'ara kechürüm teshkilati” mu bu munasiwet bilen mexsus bayanat élan qilip, Uyghurlar duch kéliwatqan siyasiy basturush we diniy étiqad ziyankeshlikini yene bir qétim esletti. Shuningdek lagérlargha qamalghan milyonlighan kishilerning diniy étiqadini we medeniyet kimlikini özgertish urunushining emeliyette xitay dölitige bolghan sadaqetni tikleshni axirqi nishan qilghanliqini körsetti. Shuning bilen birge xelq'ara islam hemkarliqi teshkilatini Uyghurlar diyaridiki hemmige ashkara boluwatqan diniy ziyankeshlik üchün kökrek kérip otturigha chiqish we adaletni yaqlashqa chaqirdi.

Bu yilliq ramizanliq chaqiriqlar ichide kishining diqqitini tartidighan biri chikago shehiridiki “Uyghurlarni qutquzush” guruppisining “Xitaydin perhiz tutayli!” dégen chaqiriqi hésablinidu. Ularning tor bétide bu sho'ar heqqide chüshenche bérilip: “Xitay dunyadiki musulmanlarning roza tutushini chekligen yégane dölet. Uyghurlarning ramizan rozisi tutushi üch yildin buyan men'i qilinip kéliwatidu. Xitay birmadiki rohin'ga musulmanlirini qirghin qilishqa yardemleshken. Emdilikte bolsa Uyghurlarni qirghin qilishqa yüzliniwatidu. Shu sewebtin biz diniy erkinlikni söygüchi barliq insanlarni ramizan mezgilide xitayda ishlen'gen buyumlarni sétiwalmasliqqa chaqirimiz” déyilidu.

Melum bolushiche, xitay hökümitining ramizanni cheklesh tedbirliri dunya miqyasida hemmige bilinishke bashlighan bolup, islam döliti bolmighan memliketlerdimu omumyüzlük halda her sahe kishilirining qattiq tenqidige duch kelmekte iken.