Shenshilik yaw ning Uyghur éligha “Yardemge kelgen” mu?

Qeshqer sheherlik partkom sékrétarliqigha teyinlen'gen shenshilik yaw ning isimlik xitay kadir yighinda sözlimekte.

2022-Yili 13-dikabir, “Béyjing yashliri géziti” we “Shinlang tori” qatarliq uchur wastilirida, shenshilik yaw ning isimlik bir xitay kadirning qeshqer sheherlik partikom sékritarliqigha teyinlen'genlikige a'it bir xewer élan qilindi. Gerche Uyghur élida xitay emeldarlarning yildin yilgha köpiyip mangghanliqi hemmige melumluq mesile bolsimu, lékin bu emeldarlarning Uyghurlar wetinige shundaq qolayla kélip, “Rehber” boluwélishining sirini bilish unche qolay emes. Téximu muhimi, bu xitay rehberlerning qandaq siyaset we küchning türtkiside, esli yurt-makanlirini tashlap, “Uyghurlargha yardem qilish” yoligha “Özini atighanliqi” dur. . . .

1985-Yili tughulghan yaw ning xitaydiki chingxu'a uniwérsitétining doktorluq ünwanigha ige bir shexs. Uninggha alaqidar uchurlardin qarighandimu, u chingxu'a uniwérsitétida oquwatqan waqitliridimu “Wetenperwerlik” bilen tonulghan. 2014-Yili “Shinjanggha yardem bergüchi rehber” namida Uyghur élining jenubiy diyaridiki qeshqerge kelgen. U özining Uyghur éligha kélip xizmet qilishini, “Wetenning chégra rayonini qoghdash üchün” dep sherhiyligen. 2018-Yili dikabirda yaw ning qeshqer shehiri maralbéshi nahiyisining partikom sékritarliqigha teyinlen'gen. U wezipige olturghandin kéyin Uyghurlargha rasttinla “Yardem” qildimu? némilerni qildi? biz bulargha qarap baqayli:

Xitay hökümiti 1996-yili atalmish “Shinjanggha yardem pilani” ni yolgha qoyghanda, aldi bilen “Rehberlerning shinjanggha yardem bérishi” dégen türni bashlighanidi. Bu türde xitay ölkilirining dölet memurliri Uyghur diyarigha kélip partiye-hökümet orunlirining birinchi qol rehberlik wezipisige olturush shert qilin'ghan. Yeni, xitay ölkilirin kelgenlerge “Wezipe bérilishi, hoquq bérilishi we mes'uliyet bérilishi” din ibaret üch shertning toluq hazirlinishi bu xitay memurlarning Uyghur éligha “Yardemge kélish” ning asasiy qilin'ghan. Shuningdin étibaret taki bügün'giche Uyghur élining barliq memuriyet qatlamlirining birinchi qol rehberliki we partiye, hökümet orunliri.... Hemme orunlarning asasliq hoquqi mana mushundaq “Yardemchi emeldar” larning qoligha tapshurulghan. Yaw ning bolsa del bu xil siyasetlerning türtkiside mensepdarliq pursitige érishken xitay yashliridin biri hésablinidu.

XINHUA

Bundaq emeldarlarning Uyghur élidiki barliq xizmetliri xitay merkiziy komitétining bir tutash rehberlikide élip bérilidighan bolup, teminat jehette bu emeldarlar özi kelgen yurtliridiki xizmet orunliri we ma'ash teminatlirini eynen saqlap qélish bilen birge, Uyghur élidiki xizmet ornidimu yene bir kishilik ma'ash we bashqa teminatlardin behrimen bolushtek qosh teminat bilen kapaletlendürülgen.

Démek yaw ningmu mana mushundaq qosh taminat élish we birinchi qol bashliq bolushtek alahide imtiyazlar astida maralbéshida öz xizmetlirini bashlap ketken. Uning taki yéqinda qeshqer sheherlik partikomning sékritarliqigha teyinlinishigiche bolghan ariliqtiki “Xizmetliri” ge qaraydighan bolsaq, mundaq bir qanche muhim noqtilarni bayqaymiz.

U xizmetke chüshüpla aldi bilen maralbéshi nahiyesining omumiy ehwalini tepsiliy tekshürüp, Uyghurlarning tepsiliy ehwalini igiligen. Arqidinla “Rehberlik qatlimini tüzesh xizmiti” ni élip bérip, uning xizmitige “Tosalghu bolidighanlar” ni tazilighan.

“Xeterlik öylerni chéqish, köchürüsh arqiliq namratliqtin qutuldurush” namidiki Uyghur mehellirini chéqish, tüzlesh, Uyghurlarning en'eniwiy örp-adetliri bilen baghlan'ghan mehelle koylirini pütünley yoqitip, atalmish arilash olturaq öyler yaki chet-yaqa rayonlargha köchürüsh bolsa yaw ning maralbéshida qilghan yene bir “Xizmet” tur. Uning bu xizmiti netijiside Uyghur mehelliliri yoqitilghan, Uyghur medeniyiti buzulghan, Uyghur déhqanlirining yer-ziminliri mejburiy chéqilghan, tartiwélin'ghan....

XINHUA

“Éshincha emgek küchlirini yötkep ishqa orunlashturush” bolsa, yaw ningning maralbéshida qilghan “Chong xizmet” liridin yene biri bolup, uning bu xizmitining türtkiside 80-, 90- we 2000-yilidin kéyin tughulghan Uyghur yashliri “Erzan emgek küchliri” qilinip, xitay ölkirilirige kolliktip yötkelgen. Nurghun a'ililer weyran bolghan, er-xotunlar ayrilghan, balilar we yashan'ghanlar sanatoriye we yataqliq mekteplerge, mal-charwilar we ziminlar kolliktip igiliktiki kopératiplargha ötküziwétilgen. Sirtqa chiqip ishliyelmeydighanlargha bolsa a'ilisige “Mikro karixana”, “Kichik zawut”, “Öyidin chiqsila xizmetke baridighan qolayliq shara'it” larni hazirlap, Uyghur jemiyitining pütkül bulung-pushqaqlirighiche tézginlesh menzirisini hasil qilghan.

Xitayning soxu torining 2017-yili 10-iyulda élan qilghan bir xewiride, 1996-yili “Shinjanggha yardem pilani” yolgha qoyulghandin buyan xitayning déngiz yaqisi rayonliridiki 19 ölke-sheherning hökümet tarmaqliri, merkez karixaniliri qatarliq jaylardin 20 minggha yéqin “Emeldar we téxnik xadimlar” Uyghur éligha kélip “Wezipe alghan”. Démek, shenshilik yaw ninggha oxshash xitaylardin 20 ming kishi 1996-yilidin tartip 2017-yilighiche bolghan yigirme yilda Uyghur élining herqaysi yuqiri derijilik rehberlik orunlirigha asasen birinji qol rehberlik ornigha qoyulghan. Yeni téximu éniqraq qilip éytqanda, yiligha 1000 xitay, Uyghur éligha kélip, Uyghurlarning qolidiki memuriy hoquqni tartiwalghan dep qarash hergizmu artuqche emes.

Shunisi éniqki, Uyghur aptonom rayonining yuqiridin-töwen'giche bolghan hoquq qatlimi pütünley déngiz yaqisidin kelgen xitaylarning qoligha ötküzülgendin kéyin, Uyghurlarni tézginlesh téximu qolaylashqan. Meyli xitay ölkiliridin xitay karixanichilarni Uyghur éligha yötkesh, yaki Uyghurlarni xitay ölkirlirige, shundaqla Uyghur élidiki xitay karixanilirigha qul ishchi qilip ötküzüsh, Uyghur déhqanlirining yer-ziminlirini tartiwélishtin tartip, kommuna tüzümini yolgha qoyushqiche bolghan barliq chong-kichik halqilarni yawningdek sadiq xitay emeldarlar bash bolup tamamlighan. Késip éytishqa boliduki, xitay kommunist partiyesining Uyghurlargha qaratqan irqiy qirghinichliq jinayitide atalmish “Shinjanggha yardem” ge kelgenlerning bash tartip bolmas jinayiti mes'uliyiti bar!

***Bu obzordiki köz qarashlar peqet aptorning özigila xas bolup, radiyomizning meydanigha wekillik qilalmaydu.