Уйғурлар қишлиқ олимпикниң бейҗиңда әмәс, алматада өткүзүлүшини қоллайду

Уйғур илиниң әң шәрқидики қумул шәһри бейҗиңға 3000 километир келиду. Һалбуки, униң ғәрбидики ғулҗа шәһириниң алма - ата билән болған мусаписи болса пәқәт 280 километир, аптобуста бир қанчә саәтликла йол. Шуниң билән биргә, алма - ата уйғурлар оттура асияда әң зич топлишип олтурақлашқан шәһәр.

Һалбуки, алмата һазир бейҗиңниң 2022 - йилдики хәлқара қишлиқ олимпик мусабиқисини талишиш күришидики әң күчлүк рәқиби. Хәлқара олимпик комитети бу йил 7 - айда малайшия пайтәхти куала лумпурда 2022 - йилдики қишлиқ олимпик мусабиқисиниң саһибханилиқини кимгә беришни қарар қилиду.

Лекин уйғур, тибәт вә хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң қаришичә, хәлқара олимпик комитети 2008 - йили өткүзүлгән бейҗиң олимпик мусабиқисидики кишилик һоқуқ тәҗрибә савақларни йәкүнләп, бу қетим қишлиқ олимпикини хитайға бәрмәслики керәк.

Бирақ нопус вә җуғрапийәлик амил уйғур паалийәтчи вә тәшкилатлириниң 2022 - йилдики қишлиқ олимпикни бейҗиңға беришкә қарши чиқишидики бир - дин бир сәвәб әмәс.

Қазақистанда олтурушлуқ җамаәт әрбаби вә сиясий паалийәтчи қәһриман ғоҗамбәрди әпәндиниң көрситишичә, бу йәрдики мәсилә мусапиниң узун - қисқилиқ мәсилисила әмәс. Әң муһими хитай уйғурларниң диний, сиясий әркинликини қаттиқ бастуруватқан әһвалда олимпик мусабиқисини йәнә бейҗиңға бериш, олимпикниң кишилик һоқуқ, әркинлик вә достлуқ принсипиға хилап.

Қәһриман ғоҗамбәрди: әлвәттә, бейҗиңда өткүзүлүшини биз халимаймиз. Хитай инсан һоқуқини дәпсәндә қиливатқан диктатор дөләт. Тәнтәрбийә һәрикити болса тинчлиқ баравәрлик, тәңликни байрақ қилидиған һәрикәт. Әлвәттә, алмата билән бейҗиңни селиштурсақ алмата инсан һоқуқида бир дәриҗә юқири. Бу йәрдә мәсилән, һәммә милләт тәң баравәр. Һәммиси өз кимлики вә мәдәнийити билән яшайду. Уйғур маарип системиси бар, уйғур тиятири вәһаказалар. Биз тәң, баравәр туримиз. Әмма бу демократийә дегән бир җәрян. Қазақистан демократийигә маңидиған көплигән қанун - қаидиләрни қобул қилған. Униң асасий қануни хәлқара принсип вә өлчәмләргә йеқинлаштурулған. Шуңа, олимпик комитетиниң алма - атни таллиғини тоғра. Лекин хитайда болса һәммә етирап қилған диктатор дөләт.

Қәһриман ғоҗамбәрдиниң көрситишичә, қишлиқ олимпик мусабиқиси алма - атаға шәһиригә берилсә, қазақистанниң кишилик һоқуқ тәрәққиятини алға сүрүп, қазақистан вә пүткүл оттура асиядики уйғурларға илһам бериду. Бу йәнә, уйғур яшлириниң тәнтәрбийә қизғинлиқини юқири көтүриду.

Қәһриман ғоҗамбәрди: қазақистан, қирғизистан вә өзбекистандики уйғурлар алматада болғинини қоллайду. Чүнки, бу оттура асиядики һазирқи түркий тиллиқ дөләтләрдә тунҗи қетим болиду. Тунҗи болғачқа пәхирлиниду. Биз бу қазақ қериндашларниң мустәқиллиқиға яр - йөләк болуп қоллап келиватимиз. Иккинчидин бу йәнә, бу җайдики уйғурларниңму тәнтәрбийигә болған иштияқини күчәйтиду. яшларни буниңға җәлп қилиши мумкин. Өз ичимиздин яшларниң өсүп чиқишиға пайдилиқ, дәп қараймиз. Шуниң билән биргә қазақистан оттура асия әллириниң ичидә рәһбәрлик орнини игиләватиду. Олимпик униң абруйини техиму өстүриду вә күчәйтиду.

\

Бу айда саһибханилиққа намзат шәһәрләрниң олимпик тәйярлиқини тәкшүрүш нөвити бейҗиңға кәлди. Олимпик комитетиниң 19 кишилик тәкшүрүш гурупписи сәйшәнбә күни бейҗиң шәһиридики муз топ, муз тейилиш мәйданлирини, чаңға мәйдани, бейҗиңниң қишлиқ һаваси вә башқа қишлиқ тәнтәрбийә әслиһәлирини тәкшүрүшкә башлиған.

Тәкшүрүш гурупписи 2 - айда алматаниң қишлиқ тәнтәрбийә әслиһәлирини, һаваси, қишлиқ муһити вә башқа җәһәттики тәйярлиқ хизмәтлирини тәкшүрүп, униңға бәзи тәклип пикирләрни бәргән. Нөвәттә, алмата тәбиий қар йеғин әһвали, қишлиқ тәнтәрбийидики йошурун күчи, һаваси, кишилик һоқуқни яхшилаш вәдиси қатарлиқ җәһәтләрдә у күчлүк риқабәтчи болуп, униң бу җәһәттики әһвали бейҗиңниң бир қанчә қәдәм алдида.

Лекин бейҗиң даирилириниң чүшәндүрүшичә, бейҗиң шәһри 7 йил аввал язлиқ олимпик мусабиқисигә саһибханилиқ қилған. У бу саһәдә тәҗрибиликла әмәс, бәлки күчлүк тәнтәрбийә асаси әслиһәсигә вә зор тамашибинлар қошуниға игә. Шуниң билән биргә, қишлиқ олимпикни бейҗиңда өткүзүш бир милярд 300 милйон хитай хәлқиниң қишлиқ тәнтәрбийә қизғинлиқини қозғаштики муһим пурсәткән.

Бирақ хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң қаришичә, бу йәрдики мәсилә пәқәтла күчлүк тәнтәрбийә әслиһәлириниң барлиқи, мәбләғ селиш вә тәшкилләш күчи, зор тамашибинлар қошуни мәсилисила әмәс. Кишилик һоқуқ олимпикниң әң муһим һалқиси.

Кишилик һоқуқ көзитиш тәшкилати йеқинда олимпик комитетини агаһландуруп, хитай 2008 - йили бейҗиң олимпик мусабиқисидә нурғун вәдә бәргән болсиму, бирақ униң йеқинқи 7 йилдин буян кишилик һоқуққа бузғунчилиқ қилишни аммиви гуруһларни бастурушни күчәйткәнликини тәкитлигән.

Кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилатиниң хитай ишлириға мәсул хадими доктор софий ричардсонниң көрситишичә, “бу әһвалда хитайниң хәлқара олимпик комитети чиқарған йеңи өлчәмгә әмәл қилиши интайин мүшкүл”. У, мәзкур тәшкилатниң өткән пәйшәнбә елан қилған баянатида: “хәлқара олимпик комитети өзиниң кишилик һоқуқ өлчимигә әмәл қилиш - қилмаслиқта җиддий синаққа дуч кәлди” дегән иди.

Қәһриман ғоҗамбәрди, хитайниң вәдә бәрсиму, бирақ олимпик өлчимигә әмәл қилмайдиғанлиқида кишилик һоқуқ көзитиш тәшкилати билән пикирдаш.

У мундақ деди: бу хитай хәлқара тәшкилатларға “мақул”, дәп вәдә бәргини билән, бирақ хитай компартийәси һечқачан у йолға маңмайду. Униңға ишәнгиниму болмайду. Чүнки, һазирқи ши җинпиң башлиқ компартийә сиясий бюроси асаси қанунини түптин өзгәртип, хәлқара принсип вә өлчәмләрни униңға киргүзүши керәк. Иккинчидин, бу уйғур тибәт, моңғул аптоном районлирини баштин ахир ислаһ қилип, б д т ниң түп асасий әһдинамисидики өзлириниң тәқдирини шу земинда өзлири һәл қилишни йолға қоюши керәк. Бирақ буниңға хитай өз ихтиярлиқи билән йеқин арида һәргиз маңмайду.

Хәлқара олимпик комитетиниң 2008 - йилдики язлиқ олимпикни бейҗиңға, 2014 - йилдики қишлиқ олимпикни русийәниң сучи шәһиригә бериши қаттиқ тәнқидкә учриған. Шу мунасивәт билән 2014 - йили декабирда у, “2020 - йиллиқ олимпик пилани” елан қилип, саһибхан дөләтләргә олимпик комитети билән кишилик һоқуқ, әмгәк вә муһитни қоғдаш, кәмситишкә қарши тохтамнамә имзалашни шәрт қилип қойған иди.