“Wuxen wirusi” tarqalghan mezgilide xitayning “Kompartiye sadaqiti” ni tekitlishi diqqet qozghidi

Nöwette pütün dunya xitaydin tarqalghan “Wuxen wirusi”, yeni yéngi tiptiki tajsiman öpke yallughi wirusining yuqumigha taqabil turush tedbirini kücheytmekte. Emma mushundaq bir mezgilde xitay merkiziy hökümitining jaylardiki hökümet organliridin yuqumlinish xizmitini ching tutush bilen birlikte xitay kompartiyesining rehberlikide ching turup jem'iyet muqimliqigha kapaletlik qilishni tekitlishi közetküchilerning küchlük diqqitini qozghimaqta.

“Wuxen wirusi” din yuqumlinish bashlan'ghandin buyanqi xitay hökümet xewerliride üzlüksiz halda “Wirustin yuqumlinish heqqide yalghan xewerlerni tarqitishqa zerbe bérip, jem'iyet muqimliqigha kapaletlik qilish” tekitlinip kelmekte. 29-Yanwar küni xitay kompartiyesining organ géziti bolghan “Xelq géziti” de “Partiyening qizil bayriqi yuqumdin saqlinish kürishining birinchi sépide lepilditeyli” serlewhelik bash maqale élan qilindi.

Maqalide “Jaylardiki hökümet organlirida xizmet qiliwatqan kompartiye xadimliri bash sékrétar shi jingpingning yolyoruqigha qet'iy emel qilip, ammini ittipaqlashturup, merkizi hökümetning siyasitini emeliyleshtürüshi, her derijilik partkom organliri özlirining mes'uliyet rolini jari qildurup, yuqumlinishning aldini élish xizmitide jem'iyet muqimliqigha kapaletlik qilishi kérek,” dégen chaqiriq bash téma qilin'ghan.

Xitay ichi-sirtidiki weziyet analizchiliridin, amérikadiki “Béyjing bahari” zhurnilining bash muherriri xu ping ependi 2008-yildiki “Saxarof erkinlik mukapati” ning sahibi xu jya ependi we dunya Uyghur qurultiyi xitay ishliri komitétining mudiri ilshat hesen ependiler ziyaritimizni qobul qilip, özlirining bu heqtiki qarashlirini otturigha qoydi.

Xu ping ependi ependining ilgiri sürüshiche, xitay hökümiti her waqit öz menpe'etini xelq menpe'etidin üstün orun'gha qoyup kelgini üchün xelqning hayati xewp ichide turuwatqan mushundaq mezgildimu muqimliqni hemmidin üstün orun'gha qoyghan. U buni bu qétimliq “Wuxen wirusi” yuqumining dunya xaraktérlik wehimisi keltürüp chiqarghan, dep qaraydiken.

Xu ping ependi 2019-yili 12-ay kirishi bilenla ashkarilan'ghan “Wuxen wirusi” din yuqumlinish ehwalining qatmu-qat ötkellerdin ötüp, taki 1-ayning 23-küni wuxen shehiri qamal qilin'ghuche yuqumlinishtin mudapiye körüshtiki eng halqiliq peyttin ötüp ketkenlikini bildürdi. Uning qarishiche, hazir bu wirusning pütkül xitay miqyasigha, hetta dunyadiki köpligen döletlerge tarqilishida xitay merkizi hökümiti asasliq jawabkar iken. Halbuki, xitay hökümitining mushundaq bir pewqul'adde mezgildimu muqimliqni tekitlishi xitay kompartiyesining hakimiyet sistémisigha kélidighan muqimsizliq amillirining aldini élish üchün iken.

Xu ping ependi sözide “Xelq géziti” de élan qilin'ghan bash maqale heqqide toxtilip, mundaq dédi: “Xitay kompartiyesi her waqit öz hakimiyitining menpe'etini yuqiri orun'gha qoyup keldi. Shunga xitayda herqandaq bir ehwal yüz bergende muqimliq eng muhim mesile bolup keldi. Bu qétim ‛wuxen wirusi‚ tarqalghandimu oxshash ehwal tekrarlandi. Esli xitay döliti bu qétim 2003-yili yüz bergen SARS yuqumi mezgilidiki tejribe-sawaqlarni yekünlep, yuqumlinishning aldini élishqa qarita jiddiy tedbir qollinishi kérek idi. Emma emeliyette bu qétimqi wirus wehimisi bir qétimliq dunya xaraktérlik apetke aylandi, désekmu bolidu. Hazirqi mesile xitaydiki dawalash xadimlirining mesilisi yaki wuxen sheher bashliqigha oxshash yerlik hökümet emeldarlirining mesilisi emes, belki xitay merkiziy hökümitining mesilisidur. Chünki xitay qanunida herqandaq ehwalni awwal yuqirigha melum qilish, yuqiri békitken qanun-tüzüm tertipliri boyiche ish tutush belgilen'gen.”

Béyjingdiki xu jya ependining qarishiche, xitay hökümitining pütkül xitay xelqide “Wuxen wirusi” ning wehimisi kücheygen mezgilde jaylardiki hökümet organliridin yuqumlinish xizmitini ching tutush bilen birlikte kompartiyening rehberlikide ching turup, jem'iyet muqimliqini saqlashni tekitlishide ularning öz hakimiyitining yiqilishidin qorqush endishisi asasliq amil bolghan bolushi mumkin iken.

Xu jya mundaq dédi: “Ular, yeni hökümet da'iriliri bilidighan ehwallar emeliyette nahayiti köp. Emma ular hazir ehwalning heqiqitini xelqtin yoshuruwatidu. ‛xelq géziti‚ ning bu bash maqalisi xitay hökümitining öz xataliqini hés qilghanliqini, emma bu xataliqini iqrar qilishni xalimaywatqanliqini körsitip béridu. Shunga hökümet hazir tekitlewatqan muqimliqni saqlash dégini emeliyette basturush, yene basturush dégenliktin bashqa nerse emes. 2003-Yilidiki SARS yuqumi wehimisidin hazirghiche bolghan uzun yillardin buyan bu xil tragédiye tekrar yüz bermekte. Hazirqi ehwalda dawalash esliheler yéterlik bolmasliq, yuqumlan'ghanlar dawalinalmasliqtek ehwallar sewebidin hökümetke naraziliqini ipadiligenler intayin köp bolmaqta. Emma hökümetning bu mesililerni hel qilish iqtidari yoq désekmu bolidu. Shunga ular üchün éytqanda, mesilini eng téz hel qilishning birdin-bir yoli narazi bolghan kishiler topini bir terep qiliwétish. Shunga merkizi hökümet jaylardin ijtima'iy muqimliqni qoghdashni telep qiliwatidu. Ular kishilerning gélini boghup, ularning gep qilishini tosmaqta. Téximu esebiyleshkende hökümet bu kishilerni pütünley yoqitiwétishimu mumkin. Mesilen, ilham toxtini muddetsiz qamaqqa höküm qilish arqiliq uni közdin yoqitish meqsitige yetti.”

Xu jya ependi sözini dawamlashturup, hazirqi shara'itta xitaydiki muqimliq tedbirlirining Uyghur aptonom rayoni we tibet aptonom rayonida téximu qattiq ijra qilinishi mumkinlikini bildürdi.

U mundaq dédi: “Hazir biz xitaylargha nisbeten éytqanda, eger biz yuqumlinish ehwaligha qarita naraziliqimizni ipadilisek, agahlandurushi, soraq qilishi, hetta solap qoyushi mumkin. 3 Kündin 15 kün'giche solap qoyulghanlarmu bar. Emma ichkiri ölkiler bilen shinjangdiki muqimliq tedbirlirining perqi zor. Bizge mushundaq tedbir qollinilghan halette Uyghurlar oxshash halettiki naraziliqini ipadilise ulargha hessilep jaza bérilishi mumkin. Eger bizni 1 yil kesken teqdirde, Uyghurlarni 5 yildin yuqiri késishi mumkin. Men emeliyette bu xil muqimliq tedbirliri heqqide eng töwen mölcherimni bildürüwatimen. Belkim bu qétimqi yuqum wehimisi mezgilide da'irilerning muqimliq tedbirliri seweblik jazalinidighanlar téximu köp bolushi, jaza tedbirliri téximu éghir bolushi mumkin.”

Amérikadiki Uyghur pa'aliyetchisi ilshat hesen ependining qarishiche, xitayda “Wuxen wirusi” tarqalghan mezgilde xitay hökümitining muqimliqni tekitlishining emeliyette ularning öz hökümranliqining ghulap kétishidin ensirishining seweb boluwatqanliqini bildürdi.

Ilshat hesen ependi sözide yene xitay hökümitining nöwette Uyghur diyarini öz hakimiyitige xewp élip kélidighan tehditlik rayon dep qarawatqanliqini ilgiri sürdi.