“Shinjang xelq'ara alaqe merkizi” ning qurulushi we xitayning teshwiqattiki meghlubiyiti

Amistérdamdin obzorchimiz asiye Uyghur teyyarlidi
2025.01.16
Uyghur kishilik hoquq qurulushi xitayning Uyghurlargha a'it teshwiqat widéyoliri heqqide doklat élan qildi Uyghur kishilik hoquq qurulushi yéqinda xitay hökümitining Uyghurlarning shexsiy we a'ile turmushigha a'it ishlep tarqatqan widéyoliri heqqidiki yéngi doklati ishlitilgen süret.
UHRP

2024-Yilining axiriqi künliri xitay ürümchide atalmish “Shinjang xelq'ara alaqe merkizi” ning resmiy qurulghanliqini élan qildi. Bu merkezning ismidinla uning Uyghur irqiy qirghinchiliqini yoshurush teshwiqati élip bérish üchün qurulghanliqini perez qilish mumkin.

Xitay bashqurushidiki “Tengritagh tori” ning 2013-yili 28-maydiki bir xewiride, atalmish “Shinjang xelq'ara alaqe merkizi” ning ulini turghuzush murasimi heqqide bezi uchurlar bérilgen. Yeni xewerde, bu merkezning Uyghur élining sirtqa qarita teshwiqatini qanat yaydurush, xitay ichi we sirtidiki muxbirlarni kütüwélish, axbarat élan qilish, tarqitish we xelq'araliq medeniyet almashturush xizmetlirini ishleydighanliqi bayan qilin'ghan. Uningda yene “Xelq'aragha shinjangdiki ehwallarni toghra anglitish, yawropa we amérika qatarliq döletlerni shinjangning ehwalidin waqtida xewerdar qilish arqiliq, shinjangning tesirini pütün dunyagha kéngeytish” meqset qilin'ghanliqi körsitilgen. Éniqraq qilip éytqanda, atalmish “Shinjang xelq'ara alaqe merkizi” (新疆国际传播中心), xitayning “Döletlik intérnét uchur alaqisi ishxanisi” (国家互联网信息办公室) ning “Shinjang tarmaq ishxanisi” bolup, mezkur orun Uyghur élining tashqi dunya bilen bolghan muhim alaqe közniki ikenliki teshwiq qilin'ghan. Bu yerde diqqitimizni tartidighan mundaq bir qanche so'allar bar. Yeni uning biri, xitay bu teshwiqat merkizini qurushni némishqa on yil kéchiktürdi? bu merkezning nöwette otturigha chiqishi, xitayning Uyghurlar üstidiki jinayetlirini yoshurushta qanchilik rol oyniyalaydu?

“Shinjang xelq'ara alaqe merkizi” ning ulini turghuzush murasimi. 2013-Yili 28-may, ürümchi
“Shinjang xelq'ara alaqe merkizi” ning ulini turghuzush murasimi. 2013-Yili 28-may, ürümchi
ts.cn

So'allirimizgha jawab tépish üchün, xitayning ötken on yildiki “Shinjang teshwiqati” gha nezer aghdurushimizgha toghra kélidu. Uyghurlar üstidiki qattiq zulum we asaretler xitayning Uyghur élige ayagh bésishi bilen tengla bashlinip taki bügün'giche dawam qiliwatqanliqi hemmige melum. Lékin shi jinping wezipige olturghan 2012-yilidin buyan, Uyghurlargha qaritilghan bu teqibleshlerning xelq'ara jem'iyettin ensiresh bolmighan, ashkara dewrge kirgenlikimu éniq. Téximu muhimi, shi jinping wezipige olturupla, xitay uslubidiki “Marshal pilani” dep teriplen'gen, “Bir belbagh bir yol” istratégiyesi pilanini dunyagha jakarlidi. Mezkur pilan eyni chaghda heqiqeten pütkül dunya miqyasida zor qiziqish we bes-munazirilerni otturigha chiqarghanidi. Arqidinla Xitay yene “Gherb chöküp, sherq kötürülidu” sepsetisini bazargha sélip, amérika bashchiliqidiki gherb dunyasini küch sinishishqa chaqirdi. 2014-Yili xitay yene Uyghurlarning aptonomiye heqlirining emeliyleshtürülmigenliki emeliyette Uyghurlarning naraziliq heriketlirining toxtimasliqidiki asasliq seweb dégenni otturigha qoyghan ilham toxtini menggülük qamaq jazasigha höküm qildi. Bu ikki ish emeliyette öz ara zich munasiwetlik bolup, xitayning pütün dunya ortaq qobul qilghan nöwettiki dunya küntertipige boysunmaydighanliqining roshen ipadisi idi.

Démek, xitay bu yillarda özini nahayitimu küchlük hésablap, hetta amérikadin éship chüshidighandek tuyghugha kelgen. Shu sewebtin xitay démokratiye we kishilik hoquq mesililirini nezerge almaydighan derijige yetken. Bundaq bir mezgilde atalmish “Shinjang xelq'ara alaqe merkizi” arqiliq, gherb dunyasida “Shinjang hékayisini yaxshi sözlesh” ning mumkinchiliki chong emes idi. Bu nuqtidin qarighanda, birinchi so'alimizning jawabimu del shu bolup, xitay ötken on yilda gherb dunyasidiki obrazini özi xunükleshtürüp, teshwiqatta meghlup bolghanidi.

Undaqta, xitay nöwette néme üchün “Shinjang xelq'ara alaqe merkizi” ni qayta bazargha sélip, Uyghur irqiy qirghinchiliqini yoshurush teshwiqatini xelq'aralashturmaqchi bolidu?

Bu ish xitayning xelq'aradiki obrazining hazir yaxshilinip ketkenlikidin bolmighan, elwette. Teshwiqatta meghlup bolghan xitayning bügün atalmish “Shinjang teshwiqatini xelq'aralashturmaqchi” bolushini “Amalsizliq” tin bolghan dep chüshinishtin bashqa éhtimalliq mewjut emes! chünki xitay amérika bashchiliqidiki gherb dunyasi we ular berpa qilghan yéngi dunya küntertipini “Tarixning exletxanisigha tashliwétish” üchün köp tirishqan bolsimu, lékin bu ishni qamlashturalmidi. 13-Yanwar amérika pirézidénti jow baydénmu washin'gtonda élan qilghan xoshlishish nutuqida, “Xitay menggü amérikadin éship kételmeydu!” déyish bilen, amérika bilen xitay arisidiki bu küreshte amérikaning alliburun ghelibe qilghanliqini jakarlidi. Xitayning nöwette atalmish “Shinjang xelq'ara alaqe merkizi” arqiliq élip bériwatqan “Shinjang yaxshi jay” teshwiqatlirigha nezer salidighan bolsaqmu, pirézidént baydénning dégenlirining tolimu jayida bolghanliqini bayqaymiz. Yeni xitay nöwette gherb elliride élip bériwatqan Uyghurlarni qarilash teshwiqatlirida pütünley xitayning birliksep orginigha sétilghan tor cholpanliri yaki nepsaniyetchi axbaratchilargha tayinip qalghan. Xitay merkiziy téléwiziyesining organ torida 8-yanwar bérilgen bir maqale Del mushundaq misallarning biridur. Maqalide ispaniyelik nopuzluq bir axbaratchining “Dé lamancha heptiliki” (De La Mancha) namliq bir yerlik zhurnalda ispan tilida “Shinjangning tereqqiyat netijisi—gherbning yalghanchiliqini échip tashlaydighan eng yaxshi qoral” dégen témida maqale élan qilghanliqi؛ aptorning ötken yili öktebirde xitayning teklipi bilen Uyghur élide ötküzülgen “6-Nöwetlik dunya axbarat yighini” gha qatniship, “Shinjangning ré'alliqini öz közi bilen körgendin kéyin bu maqalini yézip élan qilghan” liqi bayan qilin'ghan. Halbuki, biz bu maqalining aptori bolghan rozalinda téjéra (Rosalinda Tejera) ning kim ikenliki heqqide azraqla izdinidighan bolsaq, Mezkur ispaniyelik axbaratchining xitay birliksep bölümi bilen uzun yillardin buyan qoyuq munasiwette bolghan Biri ikenlikini, hetta uning yillardin buyan xitay teshwiqati üchün xizmet qiliwatqanliqini chüshineleymiz. Buningdin bashqa, xitay merkiziy téléwiziyesi 15-yanwar élan qilghan bir xewermu shundaq misallarning biridur. Yeni xewerde, Bir gollandiyelik bir yashning altaydiki qar-muz sayahitige qatnashqanliqi we alghan tesiratliri bayan qilin'ghan Bolup, maqalidiki bayanlar kishide Uyghur élining irqiy qirghinchiliq yüz bériwatqan bir jay ikenlikidin guman peyda qilghudek bir tesirat béridu. Emma biz bu gollandiyelik yashning kim ikenliki we uning xitay bilen bolghan munasiwiti heqqide izdinip baqsaq, uningmu xuddi yuqiriqi “Ispaniyelik axbaratchi” gha oxshashla uzun yillardin buyan xitayning jinayetlirini yoshurush teshwiqati üchün xizmet qilghan biri ikenlikini perq étishimiz tes emes.

Xulasiligende, xitay gerche özining dunyagha pur ketken sésiq namini yaxshilash, xunükleshken obrazini eslige keltürüsh üchün köp tirkeshken, hetta “Shinjang hékayisini yaxshi sözlesh” üchün ishletmigen charisi qalmighan bolsimu, lékin buning ünümi xitayning könglidikidek bolmaywatqanliqi ashkara.

Ménge yuyush xaraktérlik teshwiqatlarni üzlüksiz élip bérish, siyasiy teshwiqatlarning utuq qazinishidiki amillarning biri bolsimu, lékin bundaq teshwiqatlarmu mentiqige uyghun shekilde élip bérilmisa, aqiwette teshwiqatchining inawitini yoqitip, oqurmenlerning nezeridin chüshüridu. Xitayning Uyghur irqiy qirghinchiliqini yoshurush üchün élip bériwatqan türlük teshwiqatlirining bügünkidek meghlubiyiti del buning tipik misalidur. Bu wejidin xitay meyli qanchilik küch we iqtisad ajritip, qolidin kélidighan herqandaq amallar bilen amérika bashchiliqidiki gherb dunyasida Uyghur irqiy qirghinchiliqini yoshurush teshwiqati qilmaqchi bolsimu, lékin buning aqiwiti haman meghlubiyet bilen netijilinidu, xalas!

[Eskertish: mezkur obzordiki köz qarashlar aptorning özige tewe bolup, radiyomizgha wekillik qilmaydu]

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.