RFA/Arslan
2013-Yili 12-ayning 6-7-künliri istanbulda échilghan xelq'ara siyasiy krizis we ottura sherqning kelgüsi namliq yighin'gha Uyghurlarmu qatnashti we Uyghur mesilisining islam dunyasi üchünmu muhim mesile ikenlikini anglatti.
Istanbulning pendik sheherlik hökümet bilen omumiy hemkarliq birleshmisi we siyasiy muzakiriler merkizi jem'iyitining birlikte uyushturushi bilen 1-nöwetlik istanbul muzakiriliri yighinigha 32 dölettin alimlar, siyasetchiler, ziyaliylar, millet wekilliri we ammiwi teshkilat mes'ulliri bolup 80 din artuq kishi qatnashti.
Bu yighin'gha sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining re'isi hidayetullah oghuzxan, bash teptishi abdulhekimxan mexsum qatarliq rehberler qatnashti we yighin jeryanida we yighinning aldi -keynide ereb dunyasidin kelgen muhim shexsler bilen uchriship Uyghur mesilisini anglatti, bu heqte pikir-almashturdi we islam dunyasining bashqa mesililirige oxshash sherqiy türkistan mesilisimu islam dunyasi üchün muhim mesile ikenlikini tekitlidi.
Bu yighinda asasliqi xelq'ara siyasiy weziyet we islam dunyasining mesiliri toghrisida muzakire élip bérildi.
Pendik krawun plaza méhmanxanisida échilghan yighinda pendik sheher bashliqi doktor ken'an shahin, ammiwi hemkarliq birleshmisining re'isi ayxan ogan, siyasiy muzakire merkizi jem'iyitining re'isi ömer faruq qorqmaz, türkiye parlamént ezasi erul kaya, sélim uslu qatarliq muhim shexsler échilish nutqi sözlidi.
Yighinda söz qilghan istanbul siyasiy muzakire merkizi jem'iyitining re'isi ömer faruq qorqmaz, istanbulning di'alogning shehiri bolghanliqini ipadilidi we aldi bilen musulmanlar öz-ara di'alog qurush kéreklikini tekitlidi. Ömer faruq qorqmaz sözide yene bu yighin bilen pütün islam dunyasigha nida qilidighanliqini bildürdi.
Yighinda söz qilghan ammiwi teshkilatlar hemkarliq birleshmisi re'isi ayxan ogan bolsa, mesililerni hel qilish üchün bu yighindin nahayiti muhim pikirlerning otturigha chiqishini ümid qilidighanliqini ipadilidi.
Ikki kün dawam qilghan yighinning birinchi küni, xelq'araliq we rayonluq siyasiy özgirishlerni chöridigen asasta ottura sherqning omumiy weziyiti bilen xelq'ara we rayonluq küchlerning weqeler üstidiki tesirliri toghrisida toxtaldi. Yighinning ikkinchi küni bolsa misir, süriye, pelestin, iraq liwiye, tonis we yemendiki özgirishler toghrisida muzakire élip bérildi. Rayonning muqimliqi üchün kérek bolghan qedemning bésilishi toghrisida söz qilindi.
Adalet we tereqqiyat partiyisidin parlamént ezasi erul kaya ependi sözide, her yili énérgiye éhtiyajining yüzde 5%pirsent éshiwatqanliqini, énérgiye menbelirining yüzde 86 pirsentining ottura sherqte ikenlikini, shuning üchün ottura sherq rayonlirining nahayiti sezgür bir yer ikenlikini bildürdi we 57 islam dölitining milliy daramet kirimini toplighanda gérmaniyining milliy kirimidin nahayiti töwen ikenlikini ipadilidi we ikki kün dawam qilidighan bu yighinda insaniyetning ortaq mesililiri toghrisida bes-munazire élip bérilidighanliqini bildürdi.
Yighin'gha , amérika, bosniye, afghanistan, fas, filippin, afriqa, iraq, i'ordaniye, en'gliye, qatar, köweyt, liwiye, malayshiya, misir, pakistan, rusiye, somaliye, tunis, yemen, dubey, süriye, shwétsariye, sherqiy türkistan, iran, aljiriye, sudan, se'udi erebistan qatarliq 32 dölet we rayonlardin kelgen 80 kishi qatnashti.
Yighin'gha qatnashqan hidayetullah oghuzxan, abdulhekimxan mexsum qatarliq rehberler yighin jeryanida ereb dunyasidin kelgen muhim shexsler bilen uchriship Uyghur mesilisini anglatti we bu heqte pikir-almashturdi.
Islam dunyasi yéngi bir démokratiyini otturigha chiqirishi mumkin
Yighin axirida otturigha qoyulghan xulase doklatida, islam dunyasining yéqindin buyan yüz bergen özgirishlerge qarita, buningdin kéyin yéngi bir siyasiy nishan'gha yüzlinishi kéreklikini tekitlidi we ige bolghan küch we shara'itlardin yaxshi paydilinish, özgirishlerni yaxshi analiz qilghan teqdirde yéngi bir démokratiye, yéngi bir siyaset, yéngi bir idare qilishni insaniyetning paydisi üchün teqdim qilish imkaniyitini qolgha keltürgili bolidighanliqini bildürdi.
Xulase doklatida yene mundaq déyilgen: birinchi we ikkinchi dunya urushidin kéyin qurulghan xelq'ara sistéma emdi dunya jama'itini birge élip mangalmaydighan halgha keldi, xelq'ara sistéma bügünki künning shara'itigha köre belgilik éhtiyajlarni öz ichige alghan halda yéngidin qurulushi kérek. Rayonimizda we dunyada yüz bériwatqanlar eslide bu éhtiyajlar we teleplerning kemchillikidin otturigha chiqqan yéngi chüshenche we qarashlar bilen ötmüshtiki shertler we kona chüshenchilerning otturisidiki toqunushtur. Milliy we diniy étiqad qimmet qarashlirini asas qilghan qit'eler ara guruppilashma, étiqad we medeniyet menbesidin yiraqlashqan bashqurush chüshenchisi bilen ghojidarliq, terepbazliq we matériyalizmche bashqurush sistémisi bilen bir yerge jem bolalmighanliqi we bolalmaydighanliqi otturigha chiqti . Islam dunyasi bu chongqur dawalghushtin kelgen dolqunni yaxshi bilish kérek. Telepke layiq yéngi bir siyasiy chüshenchige yüzlinishi kérek. Rayonluq heriketlerning milliy we diniy ayrimichiliq siyasetlerni bikar qilidighan yerlik we rayonluq mesililerni hel qilish charilirini tépip chiqish üchün mürini-mürige tirep birlikte heriket qilish intayin muhim. Döletlerge nisbeten ijtima'iy merkezni we ijtima'iy qimmet qarashlirini asas qilghan bir hakimiyet üstide ching turush we hem islam dunyasini téximu yaxshi bilish, hem rayonda tinchliq we bixeterlik muhit berpa qilish üchün köpligen sahelerde hemkarlishish muhim.
Biz bu yighin toghrisida yighin'gha qatnashqan sherqiy türkistan ma'arip we hemkarliq jem'iyitining re'isi hidayetullah oghuzxan bilen söhbet élip barduq. Hidayetullah oghuzxan, islam dunyasining bashqa mesililirige oxshash sherqiy türkistan mesilisimu islam dunyasi üchün muhim mesile ikenlikini tekitligenlikini bildürdi.
