Шиветсарийә ахбарати : ши җинпиң хәлқтин қорқмақта

Шиветсарийәдә нәшрдин чиқидиған неуә зүрчәр гезити”дә 3 - март елан қилинған “ши җинпиң хәлқтин қоруқмақта” намлиқ мақалидә, хитай һакимийитиниң хәлқтин айрилип қалғанлиқи оттуриға қоюлди.

“ши җинпиң хәлқтин қорқмақта” намлиқ бу мақалә, йеқинда зор тәсир қозғиған хитайдики йәр - мүлүк содигири рен җичяңниң тор бәттә сөзлигән нутқини анализ қилиш асасида һазирланған болуп, мақалә “ши җинпиңниң бирла ретсипи бар, у болсиму, мәйли партийә ичи яки җәмийәттә болсун, һечқандақ қарши пикир болмаслиқи лазим. Болидикән, бесим һәр қачанқидәк йәнила күчлүк” дегән ибариләр билән башланған.

Мақалидә хитайниң хәлқ үстидин йүргүзиватқан бесим сияситигә ғәрб әллириниң сүкүт қилмаслиқи тәләп қилинған. “ғәрб әллири хитай билән болған мунасивәттә, хәлқниң һәқ - һоқуқиниң дәпсәндә қилинишида қизил сизиқтин ешип кәткәнликини очуқ оттуриға қоюши, бу арқилиқ хитайдики рен җичяңға охшаш кишиләрниң пикир әркинликигә капаләтлик қилиши вә кәлгүсидә " ғәрбликләр бизни унтуп, бир бүрҗәккә ташливәтти" дейишиниң алдини елиш” ни тәшәббус қилған.

“ши җинпиң хәлқтин қорқмақта” намлиқ бу мақалидә илгири сүрүлүшичә, хитайдики бай содигәр рен җичяң “икки омуми йиғин” ечилиштин илгири тор бәттә пикир баян қилип “хитай хәлқи унтулуп, бир бүрҗәккә ташливетилди” дегән. У сөзидә, ши җинпиң һакимийитиниң хәлқтин барғансери айрилип қеливатқанлиқини, хәлқтин қорқиватқанлиқини, бесим сияситиниң чәк - чегрилардин һалқип кәткәнликини, өзиниң хитайниң кәлгүсидин әндишигә чүшкәнликини баян қилған. Униң нутқи хитайда зор ғулғула қозғиған вә һөкүмәт тәрәптин дәрһал чәкләнгән. Хитай хәлқи униңға “рен зәмбирәк” дегән ләқәмни қойивалған.

Әмма бу, униң иҗтимаий таратқуларда ахирқи қетим пикир баян қилиши болуп қалған. Бу сәвәбтин, униң тор бәт адрислири тақилип, йәрлик һөкүмәтләр тәрипидин “партийә интизамиға еғир дәриҗидә хилаплиқ қилған, компартийәниң инавитини төккән, қутратқулуқ қилған” дегәндәк атақларда әйибләнгән. Бирақ, һакимийәт тәрипидин униңға чарә көрүлгәнлики техи мәлум әмәс.

Германийә авазиниң 3 - март бу һәқтики хәвәрдин нәқил елип баян қилишичә, “ши җинпиң хәлқтин қоруқмақта” намлиқ бу мақалидә йәнә, хитайдики байларниң үчтин икки қисминиң башқа дөләткә көчмән болуп болғанлиқи яки көчмән болушниң пиланини түзүп болғанлиқи оттуриға қоюлған. Хитайдики байларниң көчмән болушидики сәвәбләрни “пәрзәнтлирини яхши маарип тәрбийисигә игә қилиш, сап һава, пакиз йимәклик билән беқиш” дейилгән һәмдә тилға елинмиған муһим бир сәвәбниң “мал - мүлкиниң дәхли - тәрузға учришидин сақлиниш” икәнлики оттуриға қоюлған.

Германийә авазиниң хәвиридә йәнә, ши җинпиңниң мәқситиниң 21 - әсирдиму хитайни компартийә һөкүмранлиқидики дөләт һалитидә тутуп туруш икәнлики әскәртилгән. “ши җинпиңниң хитайни қудрәтлик бир дөләткә айландуруш үчүн сиясий җәһәттә һәрикәт иқтидари болған, иқтисадий җәһәттә тәрәққий қилған, җәмийәт муқим болған” бир вәзийәткә еһтияҗи барлиқи һәмдә буниң үчүн һәрқандақ шәкилдики өктичи пикиргә қарши туридиғанлиқи тәкитләнгән.

Хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилати иҗраийә комитети әзаси, хоңкоңлуқ хитай зиялийси манян, рен җичяңниң пикрини қоллап, ши җинпиңниң сиясити һәққидә пикир баян қилип “униң немә ойлаватқанлиқини һечким билмәйду” деди. У сөзидә, “ ши җинпиң бир тәрәптин хәлқниң көңлини утуш үчүн чирик әмәлдарларға зәрбә беришни давамлаштуриватиду, йәнә бир тәрәптин кишилик һоқуқ паалийәтчилирини, адвокатларни тутқун қилип, хәлқниң йүрикини муҗиватиду. Ши җинпиңниң түп мәқсити; омумий хәлқниң ишәнчи вә һимайисидин айрилип қалған компартийә һакимийитини сақлап қелиш вә мустәһкәмләшкә мәркәзләшмәктә” деди.

Фирансийәлик хитайшунас мари һолизман ханимму бу һәқтә зияритимизни қобул қилғанда, ши җинпиң һөкүмитиниң хәлқниң дүшминигә айлинип қалғанлиқиниң бир реаллиқ икәнликини илгири сүрди. У сөзидә, “ ши җинпиң һөкүмити хәлқни өзигә дүшмәнгә айландуридиған зораванлиқ сияситини давамлаштуриватиду. Өз хәлқи билән дүшмәнләшкән һакимийәтләрниң қанчилик һәрбий қуввити, малийә қуввити болушидин қәтийнәзәр, у һаман бир күни һалакәтлик тәқдирдин қутулалмайду” деди.

Хитайдики бай содигәр рен җичяң һәққидики хәвәрләр ялғуз хитайда мәшһур болупла қалмастин, ғәрб әллири ахбарат вастилиридиму илгирики һәптиләр кәң тәшвиқ қилинған иди. Б б с ниң бу һәқтики хәвиригә асасланғанда, хитайниң “йәршари вақти” тори өз вақтидила униң пикригә инкас қайтуруп, рен тилға алған ғәрбчә қиммәт қаришиға рәддийә бәргән. Бирақ бу рәддийә ренниң нутқи билән қошулуп тор бәтләрдин өчүрүп ташланған.

Б б с хәвиридә тилға елинишичә, рен җичяң 1951 - йили сәндуң өлкисидә туғулған. Униң дадиси рен чүәнсиң өз вақтида хитай сода министирлиқиниң муавин министири болған. 1981 - Йилидин башлап, рен җичяң йәр - мүлүк содиси билән шуғуллинип, хитайдики даңлиқ байларниң биригә айланған. 2016 - Йили 2 - айда ши җинпиң компартийә игидарчилиқидики ахбарат вастилириниң партийигә тәвәлики вә партийә үчүн хизмәт қилиши лазимлиқи һәққидә сөзлигәндин кейин, рен җичяң итираз билдүрүп, ахбарат вастилириниң хәлқ үчүн хизмәт қилиши лазимлиқини тәкитлигән һәмдә “партийиниң барлиқ ахбарат вастилири тәвәликкә игә болупту, у хәлқ мәнпәтигә вәкиллик қилмиған чағда, хәлқ унтулуп, бир бүрҗәккә тәшливетилиду” дегән.