“Shinjang sinipi” ning meghlubiyitidin xitay ma'aripining aqiwitige nezer

Chingdaw 66-ottura mekteptiki “Shinjang sinipi” diki oqughuchilar chaghanliq pa'aliyette mesnewi tutup turghan körünüsh. 2025-Yili 22-yanwar, chingdaw

Bir qanche yillardin buyan xitaydiki heqsizliqlerni pash qilish bilen tonulghan li mu'ellim (李老师不是你老师) xitaydiki “611 Oqush tüzümi” diki mekteplerni pash qilish üchün yéqinda http://611Study.ICU Namida bir tor supisi qurghan. Li mu'ellimning 2-féwral X ijtima'iy taratqu supisidiki uchuridin qarighanda, mezkur tor supisini élan qilip hazirghiche xitaydiki jem'iy 137 ottura mektep oqughuchisining pash qilish xétini tapshurup alghan. Ashkarilan'ghan uchurlardin qarighanda, atalmish “611 Oqush tüzümi” diki mekteplerde oqughuchilar her küni 12 sa'etlep mektepte ders alidiken. Bundaq mektepler heptide 6 kün, hetta beziliride 7 kün ders ötülidighan bolup, oqughuchilarning normal dem élishighimu yol qoyulmaydiken. Bu xil ziyade bésim bir qisim oqughuchilarda pisxikiliq ajizlash seweblik özini öltürüwélish, jiddiy qutquzush bölümlerge kirip qélish qatarliq nurghun hadisilerni keltürüp chiqarghaniken. Nöwette xitaydiki bashlan'ghuch we ottura mekteplerde “611 Oqush tüzümi” omumyüzlük yolgha qoyuluwatqan bolup, yash-ösmürlerning normal baliliq hayatini nabut qilish derijisige yetken. Li mu'ellimning bu uchuri bizde xitaydiki atalmish “Shinjang sinipi” da yillardin buyan oquwatqan Uyghur balilirining ehwalidin endishe peyda qilishi tebi'iy. Chünki Uyghur balilirining “Shinjang sinipi” da duch kéliwatqini, xitay baliliri duch kelgendin téximu éghir bolghan qismetlerdur. “Shinjang sinipi” xitay teripidin “Az sanliq millet oqughuchilirini heqsiz ma'aripta terbiyeleydighan alahide imtiyazliq sinip” dep teshwiq qilinsimu, lékin bundaq alahide imtiyazning bedili izchil yosunda Uyghur balilirini shexsiy erkinliki, milliy medeniyiti we kimlikidin mehrum qilish bolup kelmekte.

https://t.co/3p82wc9FHZ 点击链接即可访问611超时学习学校耻辱名单官网。
也欢迎访问该项目的GitHub仓库为中国初高中生摆脱超时学习的牢笼做出你的一份贡献。
从我们做起，还中国青少年一个完整的童年。https://t.co/YtI9TWAHXT https://t.co/4lSkflk9gN pic.twitter.com/MwsVoKLCOE

— 李老师不是你老师 (@whyyoutouzhele) February 2, 2025

Undaqta, biz aldi bilen xitay ölkiliridiki “Shinjang sinipi” da oquwatqan Uyghur oqughuchilar heqqide toxtilip köreyli.

“Shinjang sinipi” ning bashlinishi we qobul qilin'ghanlar sani

Oqush yéshidiki Uyghur yash-ösmürlirini xitay ölke-sheherliride yaki öz yurtidin bashqa jaylarda pütünley xitayche ma'aripta terbiyelesh, 1999-yilila bashlan'ghanidi. 2010-Yilidiki birinchi qétimliq “Merkez shinjang xizmet yighini” din kéyin, Uyghur rayonidiki 12 wilayet we oblastni bölüshüwalghan xitayning déngiz yaqisi rayonliridiki 19 ölke we sheher, atalmish “Shinjang sinipi” qurush we jenubiy Uyghur diyarini asas qilghan rayonlardin oqughuchi qobul qilishqa mes'ul bolghan idi. Gerche 1999-yili atalmish “Shinjang sinipi” gha her yili 800 neper oqughuchi qobul qilish békitilgen bolsimu, 2010-yiligha kelgende her yili xitay ölkiliridiki “Shinjang sinipi” da oquydighan oqughuchilarning sani 20 minggha, jenubiy Uyghur diyaridin shimaliy Uyghur rayonidiki “Shinjang sinipi” gha kélip oquydighan oqughuchilarning sani 15 minggha yetken. Démek. “Shinxu'a tori” ning 2017-yili iyuldiki bir xewiriDe, xitayning shinjanggha ma'aripta yardem bérish siyasitining türtkiside, 2017-yili Uyghur élidin jem'iy 13 ming oqughuchining “Shinjang sinipi” gha qobul qilin'ghanliqi, bularning ichide 77 pirsent oqughuchining jenubiy Uyghur élidiki aqsu, qeshqer, xoten we qizilsudin qobul qilin'ghanliqi déyilgen. Xewerde yene atalmish “Shinjang sinipi” siyasiti yolgha qoyulghan 17 yilda 90 mingdin artuq oqughuchining “Shinjang sinipi” gha qobul qilin'ghanliqi, nöwette xitayning 14 ölkisidiki 93 toluq ottura mektepte 36 ming oqughuchining “Shinjang sinipi” da oquwatqanliqi körsitilgen. Biz bügün xitay ölkiliridiki atalmish “Shinjang sinipi” diki balilarning sani heqqide éniq bir uchurgha érishelmisekmu, lékin yuqiriqi uchurlardin nöwette bu sanning téximu köpeygenlikini texmin qilalaymiz.

“Shinjang sinipi” diki balilarning turmushi

Xelq'aradiki köp menbelik medeniyetning tereqqiyatidin qarighanda, ma'aripning roli perqliq milletler arisidiki öz ara chüshinish we hörmetni ashurushqa paydiliq bolushi kérek idi. Halbuki, kommunist xitayning yillardin buyan xitay ölkiliride tesis qilghan atalmish “Shinjang sinipi” Uyghur balilirini ma'aripta terbiyeleshni emes, belki ularni xitaylashturushni meqset qilip élip bérilghan.

Bash ishtabi sin'gaporda bolghan Xongkong bashqurushidiki “Initium Media (端传媒) ” namidiki uchur supisiDa élan qilin'ghan bir maqalide “Shinjang sinipi” diki Uyghur balilar heqqide muhim uchurlar bérilgen. Maqalide, indi'ana uniwérsitétining doktori timosiy gros (Timothy Grose) ning 2019-yili neshr qilin'ghan “Shinjang sinipi we Uyghurlarning kimlik almishishi” namliq kitabidiki mezmunlar neqil körsitilgen. Yeni maqalide, timosiy grosning 2006-yilidin 2017-yilighiche bolghan on yilda 60 tin artuq “Shinjang sinipi” oqughuchilirini ziyaret qilghanliqi, bu oqughuchilarning 70 pirsentidin köprekining qeshqer we xotendin kelgenliki, ularning mektepte Uyghurche sözlishishi, Uyghur kimlikini tekitlishi, diniy étiqadi qatarliqlar pütünley cheklen'gen, barliq ish-pa'aliyetliri, idiye-qarashliri, nege bérip, nede turushliri, kim bilen alaqe baghlishigha qeder mektepning nazariti astida élip bérilidighanliqi bayan qilin'ghan. Maqalide yene, bu balilarning xitayning yilda bir qétim kélidighan Eng chong bayrimi bolghan chaghandimu öylirige qaytishqa ruxset qilinmaydighan Bolup, Uyghur balilarning a'ilisi bilen jem bolushigha yilda bir qétim, yeni yazliq tetildila ruxset qilinidighanliqi bayan qilin'ghan. Balilarning mekteptin sirtqa chiqishi ezeldin men'i qilinidighan bolup, ularning hayati peqet mektep ichi bilenla cheklinidighanliqi, balilarning xitay kimlikige singishini tézlitish meqsitide xitay ata-anilar bilen tughqan qilip qoyulghanliqi tilgha élin'ghan. Démek, bundaq mekteplerde oquwatqan Uyghur balilarning hayati goya türme hayatidin perqsiz bolghan.

“Shinjang sinipi” ning meghlubiyiti

Xitay shunche yillardin buyan atalmish “Shinjang sinipi” ni Uyghurlarni xitay kimlikige singdürüwétishning wasitisi süpitide qollan'ghan bolsimu, lékin buning ünümi xitay kütkendek bolmighan. Timosiy grosning kitabidiki tekshürüsh we ziyaretlerdin qarighanda, gerche “Shinjang sinipi” diki Uyghur balilar, xitay balilirigha qarighanda téximu éghir bolghan teqiblesh, xitaylashturush, diniy we milliy kimlikliri cheklinish, öylirige qaytishighimu ruxset qilinmasliq, ata-anilirining ularni körüshigimu türlük cheklime qoyulush, hetta xitaylashturushni mejburiy qobul qildurushtek muhitta yashawatqan bolsimu, emma bu xil muhit Uyghur balilarni xitaylashturushqa emes, belki milliy kimlik éngining heddidin ziyade küchiyishige seweb bolghan. Yeni “Shinjang sinipi” diki Uyghur oqughuchilar özlirini shu mekteptiki xitay oqughuchilardin pütünley perqlendürgen, hetta öz kimlikini xitay kimlikining qarshi nuqtisigha qoyush haliti shekillen'gen. Téximu qiziqarliqi, Uyghur oqughuchilarda öz kimlikini qoghdash éngi téximu küchiyip, Uyghur oqughuchilar özlirini xitay oqughuchilardin yiraq tutush, xitayche sözlishish békitilgen waqitlarda qesten Uyghurche paranglishish, Uyghur oqughuchilar özliri teshkillinip putbol oynash, xitaylarni arigha almasliq we xitaylar bilen munasiwet qurushni ret qilish derijisige yetken.

2017-Yilidiki chong tutqun bilen teng bu balilargha qaritilghan teqibleshler, ménge yuyushlar we ulargha bolghan tizginleshlerning téximu yüksek basquchqa kötürülgenliki éniq. Halbuki, “Shinjang sinipi” diki hayat, Uyghur oqughuchilargha özlirining xitay kimlikini qobul qilishqa mejburliniwatqan, milliy kimlik, til, medeniyet we diniy étiqad heqliri tartiwélinip, xitaylashturushni qobul qilish ma'aripini qobul qiliwatqanliqini tonutqan. Démek, atalmish “Shinjang sinipi” ning meqsiti Uyghur balilirini süpetlik ma'ariptin behrimen qilish emes, belki pütünley xitaylashturush ikenlikini mektep hayati Uyghur balilargha özliri ögetken.

Xulasiligende, ma'aripning meqsiti milletler arisidiki kimlik, medeniyet, étiqad perqini hörmetlimestin, eksiche bu perqlerni yoqitishni nishan qilghanda, uning élip kélidighini öchmenlik, irqchiliq we bu seweblik kélip chiqidighan irqiy qirghinchiliq bolushi؛ yoqitilish qismitige duchar bolghan milletlerning milliy kimlik éngining küchiyishini keltürüp chiqirishi éniq. Bu del xitayning “Shinjang sinipi” pilanining meghlup bolushidiki asasliq sewebtur. Bu ehwal bizge shuni chüshendürüp bériduki, xitayning nöwettiki ma'arip sistémisi Uyghur balilirining baliliq, ösmürlük hayatigha tehdit peyda qilipla qalmastin, belki xitay balilirighimu éghir bésimlarni keltürüp chiqiriwatqanliqi éniq. Nawada bu haletke xatime bérilmigende, kélip chiqidighan aqiwetler, Uyghur balilirining xitay hakimiyitige bolghan qarshiliq tuyghusini kücheytish bilenla cheklenmesliki mumkin. Xuddi li mu'ellimge uchur teminligen xitay oqughuchilardek, xitayning ma'arip zorawanliqigha qarshi yéngi bir ewlad xitay yashlirining barliqqa kélidighanliqimu éhtimaldin yiraq emes!

[Eskertish: mezkur obzordiki köz qarashlar aptorning özige tewe bolup, radiyomizgha wekillik qilmaydu]