Адвокат пу җичяңниң “миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш” билән әйиблиниши мәтбуатларниң диққитини қозғиди

Хитай рәссам әй вейвейниң адвокати пу җичяң мухбирларниң соаллириға җаваб бәрмәктә. 2011-Йили 14-ноябир, бейҗиң.

Бейҗиңлиқ адвокат пу җичяң бултур 5-айда қолға елинғандин буян, ғәрб демократик дөләтлири вә хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлири хитайдин уни шәртсиз қоюп беришни тәләп қилип кәлмәктә. Әмма җүмә күнидики хитай һөкүмәт таратқулириниң адвокат пу җичяңниң йеқинда “миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш” билән сотлайдиғанлиқи һәққидики хәвири хәлқара мәтбуатларниң диққитини қозғиди. Мәлум болушичә, даириләр пу җичяңниң бултур 1-март йүз бәргән “күнмиң пойиз истансисидики пичақлиқ һуҗум” ниң йүз беришигә хитай һөкүмитиниң уйғурларға қаратқан тәңсиз сиясити сәвәб болған” дегән тәнқиди вә мәшһур уйғур зиялийси илһам тохтини ақлап торда язған инкаслирини униң җинайи пакитлири қилип көрсәткән.

Өзиниң микро блогида хитайниң уйғур сияситини тәнқидлигән пу җичяң 2014‏-йили йили 5‏-май күни “тйәнәнмен вәқәси” ниң 25 йиллиқини хатириләш мунасивити билән өткүзүлгән бир паалийәткә қатнашқинида тутқун қилинған. Бултур хитай сақчи органлири адвокати пу җичяңниң “паракәндичилик пәйда қилиш”, “қанунсиз шәхси учур топлаш” паалийәтлири билән шуғулланғанлиқи үчүн тутқун қилинғанлиқини билдүргән иди. Әмма бейҗиң шәһәрлик тәптиш мәһкимиси бу йил 15-май күни елан қилған баянатида: “пу җичяң торда язған миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш, иҗтимаий тәртипкә бузғунчилиқ қилиш қилмиши сәвәблик җинайи җавабкарлиққа тартилиду” дегән вә униң йеқинда сотлинидиғанлиқини билдүрди.

Әй вейвей: бу дөләттә инсанлар қорқунч ичидә яшашқа мәһкум

Хәлқара мәтбуатларда елан қилинған адвокат пу җичяңға даир хәвәрләр вә анализларда, пу җичяң қолға елинғандин буян хитай билән ғәрб демократик дөләтлири оттурисида йүз бәргән талаш-тартишлар, пу җичяңниң қолға елинишиға сәвәб болған амиллар, пу җичяңниң қолға елиниши америка, явропа иттипақи вә хәлқара кишилик һоқуқ тәшкилатлириниң тәнқидигә учрап кәлгәнлики вә хитай һөкүмитиниң адвокат пу җичяңға артқан “миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш, иҗтимаий тәртипкә бузғунчилиқ қилиш қилмиши сәвәблик җинайи җавабкарлиққа тартилиду” дегән әйиблишигә қарита вәзийәт анализчилириниң тәнқиди қарашлири қатарлиқлар асасий салмақни игилиди.

Өткән җүмә күни радиомиз хитай бөлүми қатарлиқ хәлқара хәвәр агентлиқлирида баянат бәргән пу җичяңниң ақлиғучи адвокати мо шавпиң бейҗиң тәптиш мәһкимисиниң пу җичяңға артқан җинайәтләрниң асассиз икәнликини билдүрүп, “пу җичяңға бундақ еғир җинайәт артишниң һечқандақ қануний асаси йоқ” дегән. Адвокат мо шавпиң йәнә, әгәр сот мәһкимиси пу җичяңни “миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш, дөләтни парчилашқа урунуш” қатарлиқ еғир җинайәтләр билән әйибләп һөкүм чиқарса, пу җичяңға 5 йилдин 10 йилғичә муддәтлик қамақ җазаси һөкүм қилиниши мумкинликини билдүргән.

Хитай өктичи сәнәткари әй вейвей 17-май йәкшәнбә күни “минҗиң һәптилик журнили” ниң зияритини қобул қилғинида, бейҗиң даирилириниң адвокат пу җичяңға артқан җинайәтлирини “кишилик һоқуқ паалийәтчилирини бастуруш” дәп әйиблигән. Әй вейвей адвокат пу җичяңниң қолға елиниши хитайда кишилик һоқуқ паалийәтчилиригә қаритилған бастурушниң йәниму күчәйгәнликиниң ипадиси икәнликини билдүрүп,“пу җичяң юқири маарип тәрбийиси алған, қанундики бәлгилимиләрниң һәқиқий әмәлийлишиши үчүн тиришчанлиқ көрсәткән, өз кәспигә садиқ яхши адвокат. Лекин һөкүмәт бултур уни тутқун қилип, униңға еғир җинайәтләрни артти, әмма һөкүмәт бу әйибләшләргә асас тепип берәлмәйватиду. Пу җичяңдәк бир адвокатниңму тутқун қилинип, еғир җинайәтләр билән әйиблиниши, җуңгониң қанун дөлитигә айлиналишиға соал пәйда қилди. Бу әһвал мени әнсизликкә салди. Мәндики әнсизлик бу дөләттә инсанларниң қорқунч ичидә яшашқа мәһкумлуқини билдүрмәктә” дегән.

Кишилик һоқуқ паалийәтчиси чаң пиң: уйғур аптоном районида барлиқ органларда 1-қол башлиқ хәнзулардин бәлгилиниду

Германийә авази радиосиниң 18-май дүшәнбә күнидики программисида, германийәдики хитай демократлиридин кишилик һоқуқ паалийәтчиси чаң пиңниң “зади ким миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қиливатиду” сәрләвһилик обзори елан қилинди.

Чаң пиң обзорида, хитай һөкүмитини әйибләп, “йеқинқи йиллардин буян җуңгода һөкүмәт билән сиясий мәйдан қариши охшаш болмиған кишилик һоқуқ паалийәтчилирини бастуруш барғанчә күчәймәктә. Илгири ‛миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш җинайити‚ билән әйибләнгәнләр ичидә хәнзулар җиқ әмәс иди. 2014-Йили мәркизи милләтләр университетиниң оқутқучиси мәшһур уйғур зиялийси илһам тохтиға ‛миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш, бөлгүнчиликкә урунуш‚ җинайәтлири артилған вә у муддәтсиз қамақ җазасиға һөкүм қилинған иди. Һөкүмәт тәрипидин тутқун қилинған уйғурларға “миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш, диний әсәбийлик” қатарлиқ җинайәтләр артилип еғир җазаларға һөкүм қилинмақта. Мәсилән, қәшқәрниң йәкән, йеңисар наһийилиридики сот мәһкимилири 2013-йили 9 нәпәр уйғурни ‛миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш‚ җинайити билән әйибләп 5 йилдин 10 йилғичә қамақ җазасиға һөкүм қилған иди. Әмма бүгүнки күнлүктә қанунниң адаләт-һөрмитини вә пуқраларниң кишилик һоқуқини қоғдашни тәшәббус қилған, җуңго һөкүмитиниң миллий сияситидики йитәрсиз тәрәпләр һәққидә өзиниң шәхси қаришини ипадилигән адвокат пу җичяңғиму ‛миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш‚ җинайити артилмақта. Бейҗиң сақчилири вә тәптиш идариси 1 йил вақит сәрп қилип, адвокат пу җичяңниң торда елан қилған инкаслирини униң аталмиш ‛җинайи пакитлири‚ қилип көтүрүп чиқти. Пу җичяң инкаслирида һөкүмәт армийиси вә сақчилириниң шинҗаң вә шизаңда елип бериватқан қорал арқилиқ қопаллиқ билән бастуруш һәрикитини әйиблиди, милләтләр һоқуқиниң капаләткә игә қилинишини тәкитлиди, миллий зиддийәтни пәсәйтишни тәшәббус қилди. Бу йәрдә нәдиму ‛миллий өчмәнликкә қутратқулуқ қилиш‚ тәшәббуси болсун?” дегән ибариләрни ишләткән.

Чаң пиң обзорида йәнә, хитай һөкүмитиниң уйғурлар вә тибәтләргә қаратқан миллий сияситини тәнқидләп, “җуңго һазир аз санлиқ милләтләр районида мустәмликә сиясити йүргүзүватқанлиқини инкар қилмақта. Әмма бу районларда йүргүзгән барлиқ сиясәтлиридә мустәмликә сияситиниң өрнәклири ашкара ипадиләнмәктә. Уйғур аптоном районида барлиқ органларда 1-қол башлиқ хәнзулардин бәлгилиниду, уйғурларниң һәтта паспорт елишиму һәр хил чәклимиләргә учраватиду, уйғурлар ички өлкиләргә барса меһманханиларда яталмайду, уйғурларниң диний йосунда кийиниши, сақал қоюшиму чәкләнмәктә, әмма хәнзуларниң қандақ кийинишигә һечқандақ чәклимә йоқ. Тибәтләр өйлиригә диний даһийси далай ламаниң сүритини асалмайду. Әҗәба бир адвокатниң өз виҗдани билән һөкүмәт йүргүзүватқан бу хил тәңсиз миллий сиясәтни тәнқидлишиму җинайәт һесаблинамду?” дәп язған.

Адвокат пу җичяң: “әгәр шинҗаң раст җуңгониң парчиси болса, униңға мустәмликичи, ишғалийәтчи вә булаңчидәк муамилә қилмаслиқ керәк”

Хәвәрләрдин мәлум болушичә, хитай адвокат пу җичяң 1989-йилдики тйәнәнмен оқуғучилар һәрикитини ақлашни тәшәббус қилип,хитай һөкүмитиниң бастурушида балилиридин айрилған “тйәнәнмин анилири” ниң халис адвокатлиқини қилған. У хитайниң әмгәк билән өзгәртиш лагерлирини тақашта актип рол ойниған адвокатларниң бири. У йәнә хитай һөкүмитиниң кишилик һоқуқ паалийәтчилирини бастуруш сиясити, уйғур, тибәт қатарлиқ милләтләргә қаратқан миллий сиясити қатарлиқларни ашкара тәнқид қилған хитай зиялийлириниң бири. Адвокат пу җичяң илгири хитай өктичи сәнәткари әй вейвейниң адвокатлиқини қилған һәм әмгәк лагерлирини бикар қилиш һәрикити қозғап, компартийә мәхпий қамақханилиридики тән җазаси қилмишлирини паш қилған.

2014-Йили 15-январ күни мәшһур уйғур зиялийси илһам тохти бейҗиңдики өйидин тутқун қилинғандин кейин, адвокат пу җичяң хитай зиялийлири қозғиған “илһам тохтини қоюп бериш имза топлаш паалийити” гә әң дәсләп аваз қошуп, “илһам тохтидәк мөтидил бир зиялийни қолға елиш хитайниң миллий сияситигә пайдисиз, илһам тохти әркинликкә еришиши керәк” дегән. 2014-Йили 1-март күнмиң пойиз истансисидики пичақлиқ һуҗум вәқәси йүз бәргәндин кейин, пу җичяң өзиниң микро блогида хитайниң уйғур сияситини тәнқидләп, “әгәр шинҗаң раст җуңгониң парчиси болса, униңға мустәмликичи, ишғалийәтчи вә булаңчидәк муамилә қилмаслиқ керәк” дегән инкасларни язған иди.