Adwokat pu jichyangning “Milliy öchmenlikke qutratquluq qilish” bilen eyiblinishi metbu'atlarning diqqitini qozghidi

Xitay ressam ey wéywéyning adwokati pu jichyang muxbirlarning so'allirigha jawab bermekte. 2011-Yili 14-noyabir, béyjing.

Béyjingliq adwokat pu jichyang bultur 5-ayda qolgha élin'ghandin buyan, gherb démokratik döletliri we xelq'ara kishilik hoquq teshkilatliri xitaydin uni shertsiz qoyup bérishni telep qilip kelmekte. Emma jüme künidiki xitay hökümet taratqulirining adwokat pu jichyangning yéqinda “Milliy öchmenlikke qutratquluq qilish” bilen sotlaydighanliqi heqqidiki xewiri xelq'ara metbu'atlarning diqqitini qozghidi. Melum bolushiche, da'iriler pu jichyangning bultur 1-mart yüz bergen “Künming poyiz istansisidiki pichaqliq hujum” ning yüz bérishige xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan tengsiz siyasiti seweb bolghan” dégen tenqidi we meshhur Uyghur ziyaliysi ilham toxtini aqlap torda yazghan inkaslirini uning jinayi pakitliri qilip körsetken.

Özining mikro blogida xitayning Uyghur siyasitini tenqidligen pu jichyang 2014‏-yili yili 5‏-may küni “Tyen'enmén weqesi” ning 25 yilliqini xatirilesh munasiwiti bilen ötküzülgen bir pa'aliyetke qatnashqinida tutqun qilin'ghan. Bultur xitay saqchi organliri adwokati pu jichyangning “Parakendichilik peyda qilish”, “Qanunsiz shexsi uchur toplash” pa'aliyetliri bilen shughullan'ghanliqi üchün tutqun qilin'ghanliqini bildürgen idi. Emma béyjing sheherlik teptish mehkimisi bu yil 15-may küni élan qilghan bayanatida: “Pu jichyang torda yazghan milliy öchmenlikke qutratquluq qilish, ijtima'iy tertipke buzghunchiliq qilish qilmishi seweblik jinayi jawabkarliqqa tartilidu” dégen we uning yéqinda sotlinidighanliqini bildürdi.

Ey wéywéy: bu dölette insanlar qorqunch ichide yashashqa mehkum

Xelq'ara metbu'atlarda élan qilin'ghan adwokat pu jichyanggha da'ir xewerler we analizlarda, pu jichyang qolgha élin'ghandin buyan xitay bilen gherb démokratik döletliri otturisida yüz bergen talash-tartishlar, pu jichyangning qolgha élinishigha seweb bolghan amillar, pu jichyangning qolgha élinishi amérika, yawropa ittipaqi we xelq'ara kishilik hoquq teshkilatlirining tenqidige uchrap kelgenliki we xitay hökümitining adwokat pu jichyanggha artqan “Milliy öchmenlikke qutratquluq qilish, ijtima'iy tertipke buzghunchiliq qilish qilmishi seweblik jinayi jawabkarliqqa tartilidu” dégen eyiblishige qarita weziyet analizchilirining tenqidi qarashliri qatarliqlar asasiy salmaqni igilidi.

Ötken jüme küni radi'omiz xitay bölümi qatarliq xelq'ara xewer agéntliqlirida bayanat bergen pu jichyangning aqlighuchi adwokati mo shawping béyjing teptish mehkimisining pu jichyanggha artqan jinayetlerning asassiz ikenlikini bildürüp, “Pu jichyanggha bundaq éghir jinayet artishning héchqandaq qanuniy asasi yoq” dégen. Adwokat mo shawping yene, eger sot mehkimisi pu jichyangni “Milliy öchmenlikke qutratquluq qilish, döletni parchilashqa urunush” qatarliq éghir jinayetler bilen eyiblep höküm chiqarsa, pu jichyanggha 5 yildin 10 yilghiche muddetlik qamaq jazasi höküm qilinishi mumkinlikini bildürgen.

Xitay öktichi sen'etkari ey wéywéy 17-may yekshenbe küni “Minjing heptilik zhurnili” ning ziyaritini qobul qilghinida, béyjing da'irilirining adwokat pu jichyanggha artqan jinayetlirini “Kishilik hoquq pa'aliyetchilirini basturush” dep eyibligen. Ey wéywéy adwokat pu jichyangning qolgha élinishi xitayda kishilik hoquq pa'aliyetchilirige qaritilghan basturushning yenimu kücheygenlikining ipadisi ikenlikini bildürüp,“Pu jichyang yuqiri ma'arip terbiyisi alghan, qanundiki belgilimilerning heqiqiy emeliylishishi üchün tirishchanliq körsetken, öz kespige sadiq yaxshi adwokat. Lékin hökümet bultur uni tutqun qilip, uninggha éghir jinayetlerni artti, emma hökümet bu eyibleshlerge asas tépip bérelmeywatidu. Pu jichyangdek bir adwokatningmu tutqun qilinip, éghir jinayetler bilen eyiblinishi, junggoning qanun dölitige aylinalishigha so'al peyda qildi. Bu ehwal méni ensizlikke saldi. Mendiki ensizlik bu dölette insanlarning qorqunch ichide yashashqa mehkumluqini bildürmekte” dégen.

Kishilik hoquq pa'aliyetchisi chang ping: Uyghur aptonom rayonida barliq organlarda 1-qol bashliq xenzulardin belgilinidu

Gérmaniye awazi radi'osining 18-may düshenbe künidiki programmisida, gérmaniyediki xitay démokratliridin kishilik hoquq pa'aliyetchisi chang pingning “Zadi kim milliy öchmenlikke qutratquluq qiliwatidu” serlewhilik obzori élan qilindi.

Chang ping obzorida, xitay hökümitini eyiblep, “Yéqinqi yillardin buyan junggoda hökümet bilen siyasiy meydan qarishi oxshash bolmighan kishilik hoquq pa'aliyetchilirini basturush barghanche kücheymekte. Ilgiri ‛milliy öchmenlikke qutratquluq qilish jinayiti‚ bilen eyiblen'genler ichide xenzular jiq emes idi. 2014-Yili merkizi milletler uniwérsitétining oqutquchisi meshhur Uyghur ziyaliysi ilham toxtigha ‛milliy öchmenlikke qutratquluq qilish, bölgünchilikke urunush‚ jinayetliri artilghan we u muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan idi. Hökümet teripidin tutqun qilin'ghan Uyghurlargha “Milliy öchmenlikke qutratquluq qilish, diniy esebiylik” qatarliq jinayetler artilip éghir jazalargha höküm qilinmaqta. Mesilen, qeshqerning yeken, yéngisar nahiyiliridiki sot mehkimiliri 2013-yili 9 neper Uyghurni ‛milliy öchmenlikke qutratquluq qilish‚ jinayiti bilen eyiblep 5 yildin 10 yilghiche qamaq jazasigha höküm qilghan idi. Emma bügünki künlükte qanunning adalet-hörmitini we puqralarning kishilik hoquqini qoghdashni teshebbus qilghan, junggo hökümitining milliy siyasitidiki yitersiz terepler heqqide özining shexsi qarishini ipadiligen adwokat pu jichyangghimu ‛milliy öchmenlikke qutratquluq qilish‚ jinayiti artilmaqta. Béyjing saqchiliri we teptish idarisi 1 yil waqit serp qilip, adwokat pu jichyangning torda élan qilghan inkaslirini uning atalmish ‛jinayi pakitliri‚ qilip kötürüp chiqti. Pu jichyang inkaslirida hökümet armiyisi we saqchilirining shinjang we shizangda élip bériwatqan qoral arqiliq qopalliq bilen basturush herikitini eyiblidi, milletler hoquqining kapaletke ige qilinishini tekitlidi, milliy ziddiyetni peseytishni teshebbus qildi. Bu yerde nedimu ‛milliy öchmenlikke qutratquluq qilish‚ teshebbusi bolsun?” dégen ibarilerni ishletken.

Chang ping obzorida yene, xitay hökümitining Uyghurlar we tibetlerge qaratqan milliy siyasitini tenqidlep, “Junggo hazir az sanliq milletler rayonida mustemlike siyasiti yürgüzüwatqanliqini inkar qilmaqta. Emma bu rayonlarda yürgüzgen barliq siyasetliride mustemlike siyasitining örnekliri ashkara ipadilenmekte. Uyghur aptonom rayonida barliq organlarda 1-qol bashliq xenzulardin belgilinidu, Uyghurlarning hetta pasport élishimu her xil cheklimilerge uchrawatidu, Uyghurlar ichki ölkilerge barsa méhmanxanilarda yatalmaydu, Uyghurlarning diniy yosunda kiyinishi, saqal qoyushimu cheklenmekte, emma xenzularning qandaq kiyinishige héchqandaq cheklime yoq. Tibetler öylirige diniy dahiysi dalay lamaning süritini asalmaydu. Ejeba bir adwokatning öz wijdani bilen hökümet yürgüzüwatqan bu xil tengsiz milliy siyasetni tenqidlishimu jinayet hésablinamdu?” dep yazghan.

Adwokat pu jichyang: “Eger shinjang rast junggoning parchisi bolsa, uninggha mustemlikichi, ishghaliyetchi we bulangchidek mu'amile qilmasliq kérek”

Xewerlerdin melum bolushiche, xitay adwokat pu jichyang 1989-yildiki tyen'enmén oqughuchilar herikitini aqlashni teshebbus qilip,xitay hökümitining basturushida baliliridin ayrilghan “Tyen'enmin aniliri” ning xalis adwokatliqini qilghan. U xitayning emgek bilen özgertish lagérlirini taqashta aktip rol oynighan adwokatlarning biri. U yene xitay hökümitining kishilik hoquq pa'aliyetchilirini basturush siyasiti, Uyghur, tibet qatarliq milletlerge qaratqan milliy siyasiti qatarliqlarni ashkara tenqid qilghan xitay ziyaliylirining biri. Adwokat pu jichyang ilgiri xitay öktichi sen'etkari ey wéywéyning adwokatliqini qilghan hem emgek lagérlirini bikar qilish herikiti qozghap, kompartiye mexpiy qamaqxaniliridiki ten jazasi qilmishlirini pash qilghan.

2014-Yili 15-yanwar küni meshhur Uyghur ziyaliysi ilham toxti béyjingdiki öyidin tutqun qilin'ghandin kéyin, adwokat pu jichyang xitay ziyaliyliri qozghighan “Ilham toxtini qoyup bérish imza toplash pa'aliyiti” ge eng deslep awaz qoshup, “Ilham toxtidek mötidil bir ziyaliyni qolgha élish xitayning milliy siyasitige paydisiz, ilham toxti erkinlikke érishishi kérek” dégen. 2014-Yili 1-mart künming poyiz istansisidiki pichaqliq hujum weqesi yüz bergendin kéyin, pu jichyang özining mikro blogida xitayning Uyghur siyasitini tenqidlep, “Eger shinjang rast junggoning parchisi bolsa, uninggha mustemlikichi, ishghaliyetchi we bulangchidek mu'amile qilmasliq kérek” dégen inkaslarni yazghan idi.