Xitayning herbiy zoriyishi amérikigha tehdit bolalamdu?

Xitay yéqinqi yillarda herbiy sélinmisini hessilep ashurup, armiyisini qisqa muddet ichide körünerlik derijide kücheytti. Xitayning herbiy jehettin küchiyishi diqqet qozghighan hetta bir qisim közetküchiler xitayning bu jehette amérikini éship kétishi mumkinlikini perez qilishqan. Emma yene bezi közetküchiler bolsa, xitayning herbiy küchi qisqa muddet ichide kücheygen bolsimu, emma uni uzun'ghiche saqlap qalidighan küchi yoqlüqini perez qilishmaqta.

Hörmetlik radiyo anglighuchilar, xitayning zoriyiwatqan herbiy küchi we u peyda qilidighan xewp közetküchilerning diqqitini qozghap kéliwatqan bir mesile. Bu heqte nurghun perqliq köz qarashlar mewjut. Bezi tetqiqatchilar xitayning iqtisadiy küchi, herbiy küchi we uning kelgüside dunyadiki eng qudretlik küch bolidighanliqi heqqidiki texminlerning tolimu ashuruwétilgenlikige ishinidu. Ular gerche xitay hökümiti qisqa muddet ichide gumran bolidu, deydighan köz qarashtikilerni qollimisimu, emma xitayni heddidin ziyade mubalighileshtürüshnimu xata, dep qaraydu.

Mesilen, yéqinda amérikidiki “Dölet menpe'eti” namliq tor zhurnilida élan qilin'ghan “Némishqa xitayning herbiy küchining zoriyishi cheklik” dégen analiz maqaliside yuqiridiki idiye algha sürülgen. Maqalining aptori salwatro barbon sédniy uniwérsititining proféssori bolup, u yuqiridiki idiyini algha sürüshige töwendiki seweblerni körsitip ötken: birinchi seweb, xitay hökümiti yilda élan qilwatqan herbiy sélinmining miqdarida xitaydiki pul paxalliqi we yilliq ma'ashning örlishi hésabqa qétilmighan. Maqalide mundaq déyilgen : “Xitay élan qilghan resmiy reqemlerde herbiy rasxotining 1.10 Pirsenttin ibaret qosh xanilik reqem bilen örlewatqanliqi ilgiri sürülsimu, emma bu reqemler pul paxalliqi we xitay armiyisde téz örlewatqan ma'ashlargha asasen tengshelmigen. 741 Milyard yüen elwette nurghun pul hisablansimu, emma uning küchi ilgirikidek emes.”

Maqalide otturigha qoyulghan ikkinchi mesile bolsa, xitay armiyisidiki chiriklik. Aptor xitayda chiriklikning dölet byokratsiyisiyining herbir bulungighiche singip ketkenlikini, armiyiningmu chiriklik éghir orunlardin biri ikenlikini eskertken. U mundaq dep bayan qilghan : “Xitayda kichik emeldarlarningmu nechche on milyon yüenni xiyanet qilghanliqi otturigha chiqti. Xitaydiki chiriklikning bu derijide chongqurluqini nezerde tutqanda, xitay armiyisidiki ofésitirlarning emilini östürüsh üchün yaki ma'ashini östürüsh üchün özidin yuqiri emeldarlargha para béridighanliqi ejeplinerlik bir ish emes. Shunga buni éniqla herbiy sélinmining xéli köp qismigha tesir yetküzidu, dep perez qilishqa bolidu.”

Aptor maqalide otturigha qoyghan üchinchi bir amil bolsa, herbiy sléinmining xaraktéri jehettiki perq. Uning éytishiche, xitay élan qilghan reqemlerge asaslan'ghanda, xitay hökümiti yilliq milliy darametning 3.1 Pirsentini herbiy sélinmigha we 4.1 Pirsentini ichki xewpszlikke serp qilidiken. Bu hem qoralliq qisimlarni öz ichige élish bilen birge, hem yene adettiki qanun ijra qilish organlirigha kétidighan mebleghnimu öz ichige alidiken. Aptor bu reqemni chüshendürüp mundaq dégen : “Gherblik közetküchiler köpinche hallarda bu ikki reqemni birleshtürüpla xitayni milliy daramitining az kem 3 pirsentini herbiy mudapi'ege serp qilidu, dep qaraydu, emma bundaq qarash xata. Chünki ichki xewpsizlikke ajritilghan sermayining 80 pirsentini yerlik hökümetler ishlitidu. Xitay hökümiti chet'ellikler üchün chüshiniksiz bolushi mumkin. Emma bu yerde éniq bolghan bir nerse bar, u bolsimu xitay hökümiti yerlik hökümetlerning öz aldigha armiyilirini tereqqiy qildurushigha yol qoymaydu.

Proféssor salwatro barbon xitayning herbiy sélinmisining zoriyishining melum derijide cheklinip qélishidiki seweblerning biri süpitide, hazir xitay hökümitining ijtima'iy parawanliq séstimisini yaxshilashqa küch chiqiriwatqanliqi, buningghimu nurghun meblegh kétidighanliqi, shuning bilen bir waqitta xitayda nopusning qérish nisbitining yuqiriliqi seweblik 2035 - yillirigha kelgende xitayda yashan'ghanlarning kütünüsh mesilisiningmu döletke zor iqtisadiy bésim peyda qilidighanliqi qatarliqlarni perez qilghan. U buni amérika bilen sélishturup, amérikida ichki sélinma we dölet mudapi'isige sélinidighan sélinmini tengsheshte jiddiylikler körülsimu, emma amérikining iqtisadi asasiy küchlük bolghanliqi we amérikida nopus qérish mesilisi bolmighanliqtin shundaqla amérikining élastikilik baj séstimisi bolghanliqtin amérika iqtisadiy tengpungliqni saqlap qalalaydiken. Shunga aptorning qarishiche, xitayning herbiy sélinmisi ikki xaniliq reqem bilen örleydighan dewrler ayaqlishidiken. Aptor mundaq dep bayan qilghan : “Bu belkim xitay armiyisidiki özining emilini pul bérip sétiwalghan chirik emeldarlar üchün yaman xewer bolushi mumkin. Emma bu xewer asiya - ténch okyan rayonining xewpsizliki we xitaygha qoshna döletler üchün bir xoshxewer. Jenubiy déngiz mesilisi bir kéchide hel bolmasliqi mumkin. Biraq xitay rayondiki herbiy zoriyishini emdi oxshash sür'ette dawam qilalmaydu. Amérika, yaponiye we awstraliyige oxshash tereqqiy qilghan, démokratik döletler armiyisidiki eng muhim qoral bolsa ularning maliye küchidur. Xitay we rusiyige oxshash chirikleshken hökümetler belkim qisqa muddetlik tereqqiyatlarni qilalishi mumkin. Emma ular uzun muddetlik maliye küchige kapaletlik qilish qudritige ige bolmighanliqi üchün tarixning uzun oyunliri bilen riqabet qilalmaydu. Xitay yéqin bir zamanda démokratiyilishidighandek emes. Eger u démokratikleshmise, u hergizmu özining qoshna döletliri we amérikigha tehdit peyda qilidighan maliye küchige ige bolalmaydu. Eger u libiral démokratiyini qobul qilghan teqdirde uning qoshniliri we amérikining xitaydin qorqushigha téximu kérek qalmaydu.”