Xitayning derijidin tashqiri dölet bolushi heqqidiki mulahiziler

Hörmetlik radi'o anglighuchilar, amérika jorj washin'gton uniwérsitétining proféssori dawid shambaw "Dölet menpe'eti" zhurnilida élan qilghan mulahiziside özining xitayni kishiler perez qilghandek derijidin tashqiri dölet bolalmaydu, dep qarishidiki sewebni diplomatiye, herbiy küchi, medeniyiti, iqtisadiy küchi we ichki éléméntliridin ibaret 5 nuqta boyiche ayrim - ayrim tehlil qilghan.

U mulahizisining béshida xitay diplomatiyisining passipliqi, xitayning téxi chong döletlik salahiyitige chushluq xelq'arada mesililerni hel qilidighan yaki uninggha yönilish béridighan halgha kelmigenlikini, xitay armiyisiningmu derijidin tashqiri dölet bolidighan alahidiliklerge ige emeslikini éytqan. U maqalisining axirida xitayning medeniyet arqiliq singip kirish yeni xelq'ara térimlarda "Yumshaq küch" dep atiliwatqan alahidiliki üstide toxtalghan. U xitayning xéli yillardin buyan dunyada özining tesirini kéngeytish üchün "Yumshaq küch" ke nurghun meblegh sélip baqqan bolsimu, buningdin bir netije alalmighanliqini, hazirghiche dunyada héchqandaq bir jem'iyetning xitay medeniyitini yaki xitayning siyasiy sistémisini köchürüshni arzu qilip baqmighanliqini bildürgen. Uning bayan qilishiche, 2008 - olimpik musabiqisimu xitayning xelq'aradiki obrazini yaxshilash heriketlirining biri idi we olimpiktin kéyin xitay bu xil heriketlirini kücheytip élip barghan. Emma buninggha qarimay dunyaning herqaysi jaylirida élip bérilghan barliq xelq rayini sinashlarda kishilerning xitaygha bolghan köz qarishi müjmelliki melum bolghan, hetta bezi döletlerde keynige chékinip ketken.

U mundaq dégen :

- Xitay medeniy, ijtima'iy, iqtisadiy we siyasiy jehettin bashqilarni özige jelp qilalmaywatidu. Chünki, u bu jehetlerde bashqilardin bekla perqliq. Xitay özining chégrasining sirtida xelq'araliq jelpkarliqqa ige emes... Xitayning resim sen'iti, muzikisi, filimliri we ma'arip sistémisi hélihem tashqi dunyagha tonulmighan we u xelq'araliq medeniyet éqimi yaritalmaydu. Xitayning iqtisadiy tereqqiyati hewes qilghudek zor bolsimu, emma bu tereqqiyatning éléméntlirini bashqa bir döletke köchürüp apirip ishletkili bolmaydu.

Dawid ependi yene xitayning siyasiy sistémisining léninche kommunizmning özgiche birikmisi, asiyache diktatoriliq, kungzi en'enisi we küchlük ichki xewpsizlik sistémisining ortaq birikmiliridin teshkil tapqan bir sésima ikenlikini eskertip "Biz héchqandaq bir döletning xitayning bu sistémisini özleshtürey déginini yaki bir chet'ellikning xitaydin siyasiy panahliq, puqraliq telep qilay, dep baqqini yoq" dep bayan qilghan.

Dawid shambaw ependi mulahize qilghan tötinchi nuqta bolsa iqtisad. U iqtisadiy sahening kishiler xitayni shek - shübhisizki dunyawi küch yaki yönilish belgiligüchi, dep qaraydighan sahe ikenliki emma xitayning xuddi yuqirida éytilghan sahelerdikige oxshashla "Sanda bar, sanaqta yoq" liqini bildürgen. Uning bayan qilishiche, xitay dunyadiki eng chong tijaret döliti, biraq uning mehsulatlirining hemmisi töwen derijilik istémal buyumliri, uning malliri xelq'araliq marka ölchimige toshmighan, ularning xelq'araliq shérketliri barmaq bilen saniwalghudekla az, chet'ellerge biwasite meblegh salghan shirketlirining pay chéki aran 17 - orunda turidu, uning chet'ellerge qilghan yardem mebleghlirining miqdari amérika, yawropa ittipaqi, yaponiye we dunya bankisigha sélishturghanda tolimu az.

Aptor mulahiziside, xitay iqtisadining hazirmu "Pishshiqlap ishlesh we qurashturush" iqtisadi ikenlikini, ijadchanliq rohigha yaki birer yéngi keshpiyatqa ige emeslikini, xitayda qurashturuluwatqan mallarning téxnika igilirining bashqa döletler ikenlikini bildürgen we xitayning keng yamrap ketken bilim we téxnika oghriliqi we xitay hökümitining her yili yerlik bir nerse ijad qilip chiqish üchün milyardlarche dollar serp qilishi del ularning ijadchanliqining yoqluqini boynigha élish bolup hésablinidu, dégen. U bu sewebtin hazir xitayning "Ottura hal kirim" patqiqigha pétip qalghanliqi, bu patqaqtin chiqishning birdin - bir yolining islahat ikenliki, buning yaponiye, jenubiy koréye, sin'gapor, teywenlerde ilgiri ispatlan'ghanliqini bildürgen. U mundaq dégen :

- Bu patqaqtin chiqish üchün peqet döletning tetqiqat ishlirigha we tereqqiyatqa meblegh sléshi bilenla chiqqili bolmaydu. U kritik chüshenchiler we qézish - tekshürüsh erkinlikini öz ichige alghan bir ma'arip sistémisini telep qilidu. Jümlidin bu, ochuq we démokratik bolghan, "Cheklen'gen rayon" lar mewjut bolmighan bir tetqiqat sahesige kapaletlik qilalaydighan bir siyasiy sistéma telep qilidu. Oqughuchilar we ziyaliylar en'eniwilikke riqabet élan qilghanliqi yaki xataliq ötküzgenliki üchün türmige tashlanmasliqi, jazalanmasliqi kérek. Eksiche teqdirlinishi kérek. Qachaniki mushu sistéma otturigha chiqquche, xitay menggü bu "Ottura hal kirim" patqiqidin chiqalmaydu. Qurashturidu, ishlepchiqiridu, ijat qilalmaydu, yéngiliq yaritalmaydu.

Dawid shambaw ependi mulahizi'isi dawamida yene, xitaydiki iqtisadiy sahede körülüwatqan yene nurghun bashqa mesililer mesilen, séliniwatqan mebleghlerning ketken orni, xitay pulining sirtqa éqip kétishi, xitay puldarlarning chet'ellerge qéchishi, xitay shirketlirining xelq'ara bazarlarda riqabet qilalmasliqi dégendek yene nurghun sahelerde körülüwatqan mesililerning barliqini bildürgen we buninggha héchbir xitay shirkitining "Iqtisad heptiliki zhurnili" diki dunyaning aldinqi qatarda turidighan 100 marka qatarigha kirelmigenlikini misal qilip körsetken.

Dawid shambawning xitayni derijidin tashqiri küch bolalmaydu, dep qarishidiki eng axirqi amil bolsa ichki éléméntlar. U bu qisimda xitayning pikir we axbarat erkinliki jehette dunyadiki 197 dölet ichide 183 - orunda turidighanliqi, uning dunya bankisi teripidin élip bérilghan bahalash doklatida, siyasiy muqimliq, chiriklikni yoqitish, hökümet apparatlirining tesir ünümi, döletni qanun arqiliq idare qilish we ishenchlik bolush jehetlerde nahayiti töwen nomur alghanliqini, "Dunya iqtisad munbiri teshkilati" ning doklatidimu chiriklik we tijaret exlaqi boyiche intayin töwen nomur alghanliqini, xitayning yéqinqi on yildin buyan bu sahelerde téximu keynige chékin'genlikini bayan qilghan.. Uning éytishiche, xitayda kishi béshigha toghra kélidighan omumiy daramet 8000 dollargha yéqin bolsimu emma nopusning yene 13 pirsenttin artuqi künde 1 yérim dollarghimu yetmeydighan kirim bilen yashaydiken. Muhit mesilisi éghir, sehiye xizmetliride zor mesililer mewjut. Xitayning ottura we bashlan'ghuch mektep balilirining netijiliri dunyada aldinqi qatarda tursimu, uniwérsitét sistémisi dunyadiki küchlük döletlerning jiq arqida. Dawid shambaw sözide eskertip "Xitayning 30 yildiki tereqqiyat netijiliri heyran qalarliq derijide yaxshi bolsimu, emma yuqiridiki amillar uning yenila xelq'aradiki zor küch bolushtin uzaq ikenlikini körsitip béridu" dégen.

U maqalisining xulase qismida, yuqiridikilerni bügünki xitayning omumiy ehwali ikenlikini, xitayda islahat élip barmay turup, bu mesililerning yéshilmaydighanliqi, emma xitay kompartiyisining özige tesir yétip qélishidin ensirep bundaq islahatlarni élip bérishni xalimaydighanliqini bildürgen. U yene xitayda hazir herxil siyasiy küreshler, ijtima'iy muqimsizliqlar we bolupmu Uyghur, tibet rayonliridiki muqimsizliqlarning küchiyip ketkenliki, xitay iqtisadiningmu hazir uch nuqtigha bérip qalghanliqi, bundin kéyin oxshash tereqqiyatni dawam qildurup - qilduralmaydighanliqi heqqidimu gumanlarning barliqini bildürgen we maqalisini mundaq dep ayaghlashturghan "Xitayning peqet parlaq tereplirinila körüsh xeterlik mey bilen mest qilin'ghan'gha oxshaydu. Xitay xelqi we hökümiti aldida téxi hel qilmisa bolmaydighan nurghun jiddiy riqabetler bar. Közetküchiler xitayning kelgüsidimu ötken 30 yilda körsetken hayatiy küchini namayan qilidu, we yaki uning dunyawi qudretlik dölet bolush sepiri muqerrer dawam qilidu, dep qarighularche qiyas qilmasliqi kérek"

Buni bésish arqiliq, pikringizni yézing

• Print
• Hembehr
• Ewetish

Barliq pikir - bayanlarni körüsh.

• Bügünki anglitish
• Ilgiriki anglitishlar