xitayning amérikada turushluq bash elchiliki ornigha, xitayning mu'awin tashqi ishlar ministiri shyé féngning teyinlinishi her sahening diqqitini qozghidi.
shyé féng 23-may küni washin'gtongha yétip kelgen bolup, u 24-may küni in'gliz tilida muxbirlargha bayanat bérip, özining bash elchilik yéngi wezipisini tapshuruwalghanliqini we xitay-amérika munasiwitidiki diplomatliq wezipisini ada qilidighanliqini bildürgen.
shyé féng heqqidiki uchurlardin melum bolushiche, 1964-yili4-ayda tughulghan shyé fing bu yil 59 yashqa kirgen. u xitayning béyjingdiki diplomatiye uniwérsitétidiki oqushini tamamlighandin kéyin, xitayning tashqi ishlar ministirliqida xizmitini bashlighan. 2014-yildin 2017-yilghiche xitayning hindonéziyediki bash elchisi qilip teyinlen'gen. 2019-yildin 2021-yilghiche, xitay tashqi ishlar ministirliqining xongkong alahide rayonida turushluq 6-nöwetlik komissari wezipisini ötigen. 2021-yildin 2023-yili 5-ayning23-künigiche xitay tashqi ishlar ministirliqida mu'awin tashqi ishlar ministiri wezipiside bolghaniken.
xitayning amérikadiki yéngi nöwetlik bash elchisi shyé féng we amérika-xitay munasiwitining kelgüsi yüzlinishi heqqide nöwette taratqularda köpligen mulahiziler otturigha chiqmaqta.
amérikadiki «puqralar küchi» teshkilatining bashliqi, doktor yang jyenli ependining bildürüshiche, xitayning amérikada turushluq sabiq bash elchisi chin gang bu yil 1-ayda bash elchilik wezipisidin ayrilip, xitay tashqi ishlar ministiri qilip teyinlen'gendin kéyin, bu orun töt aydin buyan bosh qalghan bolup, nöwette shyé fing bu wezipige teyinlen'geniken.
amérikada chiqidighan «politiko» gézitide déyilishiche, amérika-xitay munasiwiti dunyadiki eng muhim munasiwet hésablansimu, lékin xitayning 4 aydin béri washin'gtongha bash elchi ewetmesliki, ikki dölet munasiwitining qanchilik ötkür hem nacharlashqanliqini körsitip béridu, dep qaralghan.
yang jyenli ependi, amérika-xitay munasiwitidiki jiddiylik sewebidin xitay hökümitining amérikadiki bash elchilik ornini töt ayghiche bosh qaldurghan bolushi mumkinlikini bildürüp mundaq dédi: «xéli ilgirila shyé féngning yéngi nöwetlik bash elchi bolidighanliqi heqqide gepler tarqalghanidi. emma bu orun üzlüksiz bosh turdi. ikki dölet munasiwitide ashkara ipadilenmeydighan mesililerning biri bash elchi teyinlimeslikte körülidu. bu ikki dölet munasiwitining nacharlashqanliqini yaki muhim emeslikini körsitidu. bashqiche qilip éytqanda, ilgiriki nechche ay mezgilide xitayning shyé féngni derhal bu wezipige ewetmesliki bu imkaniyetning yoqluqidin emes, belki qestenlik bilen bolghan déyiliwatidu. bu uning xitayning amérika bilen bolghan munasiwitining yaxshi emeslikige qayturghan inkasi désekmu bolidu. bu yerde xitay uning amérika bilen hel bolmighan nurghunlighan mesililerning barliqini we aridiki munasiwetni yumshitish niyitining yoqlighini bildürmekchi. buningda amérika dölet mudapi'e ministirining xitay dölet mudapi'e ministiri bilen körüshüsh telipining étibargha élinmasliqi, amérika prézidénti baydénning xitay rehbiri shi jinping bilen téléfonda sözlishish telipige inkas qayturmasliqi qatarliqlarning hemmisi xitayning pozitsiyediki ipadilesh usuli dések bolidu. shunga shyé féngning amérikagha kélip bu wezipige olturushini uning xitay hökümitining ilgiriki pozitsiyeside bezi özgirishler boldi dep qarisaqmu bolidu. belkim ikki döletning yuqiri derijilik bashliqlar uchrishishi bashlinishimu mumkin».
yang jyenli yene shyé féngning xitay kompartiyesi terbiyeligen diplomat ikenlikini bildürdi.
yang jyenli shyé féngni bir kespiy diplomat shundaqla amérika-xitay munasiwetlirini birqeder yaxshi bilidighan mutexessis dep teriplidi. emma yene xitay tashqi ishlar ministirliqining musteqil bir organ emeslikini tekitlep, bu wezipidiki diplomatlarning tarixtin buyan xitay kompartiyesining körsetmisi boyiche ish qilidighanliqini bildürdi. uning qarishiche, xitayning amérikadiki bash elchisi qilip teyinlen'gen shyé féngningmu beribir shi jinping rehberlikidiki xitay hökümitining wekili bolghini üchün, nöwettiki jiddiy weziyetke köre xitayning tashqi siyasitidiki «chilböre» diplomatiyesini dawamlashturushi mumkin iken.
amérika-xitay munasiwetliri yéqinqi birnechche yildin buyan, ikki dölet otturisidiki soda, téxnologiye, teywen, jenubiy déngiz, xitayning kishilik hoquq weziyitidiki uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliq we mejburiy emgek mehsulatliri mesilisi, xitaydin amérika hawa boshluqida kirgen jasusluq shari qatarliq bir qatar weqeler sewebidin barghanche ötkürleshken. ikki döletning aliy derijilik uchrishishimu ötken yili 11-aydin buyan tonglitilghanidi. bu heqtiki analizlarda körsitilishiche, shyé féngning mushundaq bir weziyette washin'gtongha yétip kélishi xitayning amérika bilen bolghan ixtilapni yumshitish pozitsiyesini körsitishi mumkin iken.
emma amérikadiki xitay weziyiti analizchiliridin chikago uniwérsitétining tekliplik proféssori, kishilik hoquq adwokati téng biyaw ependi, yéngi teyinlen'gen bash elchi shyé féngning kélishi bilen, bundin kéyinki amérika-xitay munasiwitide yumshash yaki yaxshilinish bolushi tes iken.
téng biyaw mundaq dédi: «beziler xitayning shyé féngni amérikadiki bash elchisi qilip teyinlishi, xitay-amérika munasiwitini yumshitish heqqide bérilgen signal dep qarimaqta. emma méning qarishimche, nöwettiki weziyette xitay-amérika munasiwiti nöwettiki weziyette yaxshilinishqa yüzlinishi intayin tes. chong weziyettin alghanda xitay bilen amérika otturisidiki munasiwet we xitay bilen gherb dunyasidiki toqunush barghanche shiddetlik bolushi mumkin.»
téng biyaw ependi yene bu toqunushning sewebi heqqide toxtaldi.
uning qarishiche xitayning meqsiti amérika bilen teng orunda turush we xitayning mustebit hökümranliqigha menpe'et yetküzidighan dunya tertipini berpa qilish iken. halbuki amérika bashchiliqidiki gherb démokratik döletlirimu xitayning dunyagha élip kéliwatqan tehditini barghanche éniq tonup yetken. shunga aldinqi birqanche yilda xelqara iqtisad, soda-téxnika, kishilik hoquq mesilisi tereplerdiki toqunushlarning küchiyishimu shu sewebtin iken. téng biyaw ependining tekitlishide bu xil weziyetning yéqin kelgüside özgirish yasishi we yumshishi mumkin emes iken.
24-may xitayning amérika elchixanisigha bash elchi qilip teyinlen'gen shyé féng washin'gtonda öz xizmiti heqqide bayanat bergen küni, amérikadiki uyghurlar naraziliq bildürüsh pa'aliyetliri ötküzgen.
amérika uyghur birleshmisining re'isi elfidar éltebir xanim shu kündiki naraziliq namayishi heqqide ziyaritimizni qobul qildi.
uning bildürüshiche ular xitayning amérika teyinlen'gen bash elchisining amérikigha kélishi munasiwiti bilen, amérikadiki uyghurlarning xitay hökümitige qarshi naraziliqini ipadilesh pa'aliyetliride bolghan. ular 24-may etigende amérikadiki xitay elchixanisi aldigha qara gülchembirek, irqiy qirghinchiliqni toxtat dégen xetler yézilghan mayka we lozunkini qoyghan. shu küni kechqurun aqsaray aldida yene naraziliq namayishi ötküzüp, xitay hökümitining uyghurlargha yürgüzüwatqan irqiy qirghinchiliq siyasitini toxtitishni telep qilghan. ular yene amérika hökümiti we xelqining uyghurlar uchrawatqan irqiy qirghinchiliqni untup qalmasliqini telep qilghan.
yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglaysiler.