Xitay aq tashliq kitab élan qilip, jenubiy déngizdiki “Igilik hoquqi” ni qet'iy qoghdaydighanliqini jakarlidi

Xitay hökümitining talash - tartishtiki arallarda xelq'ara qanunlargha xilap heriketlirini kücheytishi amérika we shuningdek igilik hoquqi kürishi qiliwatqan bashqa döletlerni qattiq bi'aram qilmaqta. Amérika dölet ishliri ministiri jon kérriy yéqinda xitaygha qilghan ziyaritide amérikining mezkur mesilidiki meydanini éniq otturigha qoyup, xitayni xelq'ara qanunlargha hörmet qilishqa chaqirghan. Biraq, xitay hökümiti özining axbarat wastilirini qollinish arqiliq amérikini rayondiki ishlargha arilashmasliq heqqide agahlandurdi. Nöwette bu ikki dölet ari'isidiki söz urushi közetküchilerning diqqitini qozghimaqta.

Hörmetlik radiyo anglighuchilar, xitay dölet ishliri kabénti bügün dölet mudapi'esige a'it aq tashliq kitabini élan qilip, xitayning jenubiy déngizdiki “Igilik hoquqi” ni qattiq qoghdap, mudapi'elinish iqtidarini östürüp, rayondiki herbiy küchini kücheytidighanliqini jakarlidi. Mezkur aq tashliq kitabta xitay yene alahide qilip, jenubiy déngizdiki hoquqini qoghdash üchün hawa mudapi'e qisimlirining herbiy küchini kücheytidighanliqini we ilgiriki “Özini qoghdash xaraktérlik” istratégiyidin “Qoghdash we hujum qilish” tin ibaret qosh xil taktikigha özgertidighanliqini bildürgen.

Bügün yene xitay, amérika we shuningdek bashqa igilik hoquqi telep qiliwatqan döletlerning barliq chaqiriqlirigha qarimay, talash - tartishtiki déngiz rayonida qurushni pilanlighan ikki dane déngiz mayaki üchün qurulush bashlash murasimi ötküzgen. Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchsi'i xu'a chünying bügün buninggha izahat bérip, bu qurulush rayondiki charlash we qutquzush, apettin saqlinish, muhit qoghdash we déngiz yoli bixeterlikini kapaletke ige qilish üchün sélinidu, dégen.

Xitayning éghwager tüs alghan bu heriketliri xelq'araning qattiq diqqitini qozghidi. Xelq'ara metbu'atlar buni amérikigha bérilgen ochuq agahlandurush, dep qaridi. Chünki aldinqi charshenbe küni amérika mudapi'e ministirliqi xitayning jenubiy déngizdiki qirghaq rayonlarni tindurup yasap chiqqan arallirigha qarshi özining meydanini ipadilesh yeni amérikining xitay jenubiy déngizda ilgiri sürüwatqan igilik hoquqini tonumaydighanliqini ipadilesh üchün, bir charlighuchi ayropilan chiqarghan idi. Charlighuchi ayropilan bu sün'iy arallar üstidin uchup ötüwatqanda xitay hawa mudapi'e qisimliri 8 qétim amérikining ayropilanigha ségnal ewetip, ularni bu térritoriyidin chiqip kétishke buyrighan.

Xitayning hökümet awazi hisablinidighan “Yer shari waqti géziti” bolsa weqedin kéyin bir maqale élan qilip, amérikini qattiq tenqid qilghan idi. Maqalide “Eger amérika xitayning jenubiy déngizdiki pa'aliyetlirige qarshiliq qilishni dawam qilsa, u halda jenubiy déngizda urushtin saqlinish mumkin emes. Biz urushtin yanmaymiz” dégendek ibarilerni qollan'ghan idi.

Amérika dölet ishliri ministirliqining bayanatchisi josh érnést bügünki bayanatida xitayning aq tashliq kitabigha qarita biwaste bir inkas qayturmidi. Emma u amérikining jenubiy déngiz mesilisidiki pozitsiyiside qet'iy ching turidighanliqini we amérikining xitayning bu rayondiki barliq heriketlirini xelq'ara qanunlargha asasen élip bérish heqqide agahlandurushini dawam qilidighanliqini tekitlidi.

Bügün xelq'ara metbu'atlar bu heqtiki xewerler bilen toshup ketti. Nurghun metbu'atlar jenubiy déngizni partlash aldida turuwatqan sa'etlik bombigha oxshatti. Amérikining waqit géziti bu mawzudiki maqaliside, eger xitay bu térritoriyide aral yasashni dawam qilsa we xelq'ara jemiy'etmu bu mesilide keynige chékinmise, rayonda toqunush chiqishining muqerrerliqini bildürdi.

Biraq, yene bezi közetküchiler amérika we xitay her ikki terepning urushtin amal bar saqlinidighanliqini, buning üchün xitayning amérikining inkasining néme bolidighanliqini toghra mölcherlishi kéreklikini bildürgen. En'giliyidiki télégraf gézitining istratégiye mutexessisi robért dujariktin neqil élip körstishiche, amérika - xitay her ikki terepning bu mesilidiki pozitsiyisi qattiq. Shunga bu hawa térritoriyiside bir toqunush bolup qélish éhtimalliqi yüksek iken. Robért dujarik bu heqte toxtilip : her ikkila dölet urushni xalimaydu. Biraq bu yerde her ikki döletning qizil si'iziqliri bar. Men xitayning amérika dégen ajizlawatqan küch, eger biz uning ayropilanini étip chüshürsek, u keynige chékinidu, dep qarap qélishidin ensireymen” dégen. Amérikida chiqidighan “Dölet menpe'eti” mawzuluq tor zhurnilida bu heqte élan qilin'ghan mulahizide “Amérikining emdi jenubiy déngiz mesiliside qattiq qol bolidighan waqti yétip keldi” dep körsitildi. Uningda, “Xitay talash - tartishtiki arallarda aral yasash arqiliq, qarap turup xelq'araning közige topa chachti” déyilgen we amérika eger bu mesilidiki pozitsiyiside ching turup, buninggha qarshi tedbir almisa rayondiki étibarinimu yoqitip qoyidighanliqi bayan qilin'ghan.

Yene bu tor zhurnilida élan qilin'ghan “Amérika buninggha qandaq inkas qayturushi kérek” mawzuluq maqalidimu amérikining bu déngiz rayonining ochuqluqigha kapaletlik qilishi kérekliki bildürüldi. Uningda mundaq déyilgen : amérika choqum bu déngiz térritoriyisining xelq'aragha ochuqluqi we rayondiki erkin seper qilish hoquqidin waz kechmeydighanliqini éniq otturigha qoyushi, bu déngiz rayonigha özining paraxotlirini we ayropilanlirini ewetip turushi kérek. Undaq qilmaydiken, bu xitaygha “Amérika xitayning igilik hoquqini tonuydu” dégen xata ségnal bérip qoyidu. Amérika bu pozitsiyisini kücheytish üchün rayondiki herbiy mewjutluqini kücheytish kérek. Shuning bilen bir waqitta rayondiki xitaygha qarshi bashqa döletlernimu qollashni küchlendürüshimiz kérek.

Bu heqte élan qilin'ghan mulahizilerde közetküchiler birdek, amérikining choqum xitayni bu mesilide xelq'ara qanunlargha asasen we diplomatiyige asasen heriket qilishqa köndürüshi kéreklikini tekitleshmekte. Bezi közetküchiler, amérika aqsarayning bügün xitayning aq tashliq kitabigha derhal inkas qayturmasliqinimu amérikining buninggha qandaq inkas qayturush heqqide jiddiy oyliniwatqanliqining ipadisi, dep qarighan.