Bügünki künde xitayning xelq'aradiki obrazi zadi qandaq boluwatidu?

Pen-tetqiqat merkizining doklati xitayning gherb elliridiki obrazining barghanséri nacharlishiwatqanliqini ispatlidi.

Firansiye awazining 6-öktebirdiki xewirige asaslan'ghanda, amérikadiki nopuzluq eqil ambirining biri bolghan pen tetqiqat merkizi bu yil 5-ayning 13-künidin 8-ayning 29-künigiche dunyaning herqaysi elliridiki 32 dölette yashaydighan 34904 kishi üstidin xitaygha bolghan tesirati toghriliq tekshürüsh élip barghan. Tekshürüsh netijisidin melum bolushiche, gherb démokratik ellirining xitaygha bolghan selbiy qarashliri barghanséri küchiyip barghan.

Doklatta bayan qilinishiche, xitaygha eng ijabiy pozitsiyede qaraydighanlar ruslar bolup, tekshürüshke qatnashqan ruslarning 71 pirsenti xitaygha nisbeten dostane pozitsiyesini ipadiligen. Sherqiy yawropadiki bulgharlar, polekler, litwaliqlarning pozitsiyesi nisbeten ijabiy bolsimu, chéxlar we silowakiyeliklerning xitaygha bolghan qarashliri nachar iken.

Gherbiy yawropa döletlirining xitaygha bolghan qarashlirida italiye we girétsiyeni hésabqa almighanda, mutleq köp qisim döletlerdiki xelqning pozitsiyesi ötken yiligha sélishturghanda zor derijide nacharlashqan.

Yawropa ittipaqigha eza döletlerdin iqtisadiy krizisi nisbeten éghir bolghan italiye we girétsiye ötken yili xitay bilen tüzgen iqtisadiy hemkarliqlar sewebidin xitayning “Bir belwagh bir yol” qurulushigha awaz qoshqan. Bu seweblik bu dölettiki xelqlerning qarashliri oxshash emesken. Emma yawropadiki buningdin bashqa döletlerning xelqliri xitaygha selbiy bahalarni bergen. Mesilen: shiwétsariyeliklerning xitaygha nisbeten pozitsiyesi ötken yilqigha sélishturghanda 17 pirsent nacharlashqan bolup, 70 pirsent shiwétsariye xelqi xitaygha bolghan selbiy qarashlirini ipade qilghan. Ispaniyeliklerning xitaygha nisbeten selbiy pozitsiyede qaraydighanliri 53 pirsentni igiligen.

Shimaliy amérikada élip bérilghan tekshürüsh netijisidin melum bolushiche, kanadaliqlarning xitaygha bolghan dostane mu'amilisi yilséri arqigha chékin'gen. Bu qétimqi tekshürüshte 67 pirsent kanadaliqlar xitaygha selbiy baha bergen. Amérikada tekshürüshke qatnashqan kishilerdin xitaygha qarshi pozitsiyesini bayan qilghanlar 60 pirsenttin ashqan. Biraziliyede 18-29 yash arisidiki yashlarning üchtin ikki qismi xitaygha ijabiy qarisimu, 50 yashtin halqighan kishilerning 60 pirsenti xitaygha selbiy qarashta iken.

Xitaygha eng nachar közqarashtiki xelq yapon xelqi iken. Doklatta bayan qilinishiche, yapon xelqining 85 pirsenti xitaygha selbiy pozitsiyede qaraydiken.

Xewerde türk we ereb döletliridiki xelqlerning qarashliri bayan qilinmighan. Emma sherqiy türkistan ölimalar birlikining mu'awin re'isi turghunjan alawudun ependi türk we ereb xelqlirining xitaygha nisbeten köz qarashlirini tekshürüshke toghra kelgen teqdirde, ereb hem türk döletliri xitay tehditi we iqtisadiy béqindiliq sewebidin xitayni yaqlisimu, türk, ereb xelqlirining xitaygha hergiz ijabiy qarimaydighanliqini ilgiri sürdi.

“Xitayning gherb elliridiki obrazining künséri nacharlishishigha seweb bolghan asasiy amillar némiler bolushi mumkin?” dégen so'alimizgha norwégiye Uyghur komitétining re'isi, “Uyghur edliye arxip ambiri” ning mes'uli bextiyar ömer ependi jawab bérip, xitayning bashqa milletlerge yürgüzüwatqan zorawan siyasitining asasliq seweblerdin biri ikenlikini tekitlidi. U sözide yene xitay millitidiki nachar illetlerningmu gherb xelqini bizar qiliwatqan amillar qatarigha kiridighanliqini eskertti.

D u q mu'awin re'isi perhat muhemmidi ependining qarishiche, nöwette gherb ellirining axbarat wasitiliride xitayning “Bir belwagh bir yol” qurulushini dunyagha tehdit dep qaraydighan pikirler köplep terghib qilinmaqtiken. Xitayning jaza lagérlirini tesis qilip, milyonlighan Uyghurlar üstidin zulum yürgüzüshi, xongkongdiki xelqlerning erkinliki, démokratiyesige qarita tajawuzchiliq, xitayning qoshna eller bilen bolghan zémin majiraliri hem bu heqtiki teshwiqatlarmu gherb xelqliride xitaygha qarita selbiy qarashlarning yüksilishige seweb bolghan amillar bolushi mumkin iken.