Xitay közetküchi: paychekte ziyan tartqan amma hökümetke qarshi qopushi mumkin

Xitay pay bazirida charshenbe yene qayta chong chüshüsh körüldi. - 8 Iyul yene bir qanche yüz karxana téximu zor ziyandin qutulush üchün bazardin chékin'genlikini élan qilghan. Pay baziridiki weziyet xitay hökümitining ötken jümedin bashlap yolgha qoyghan qutquzush tedbirliriningmu ünüm bermigenlikini ashkarilimaqta.

Xitay aksiye nazaret qilip bashqurush komitétining bayanatchisi déng ké bügün bayanatida: “Junggo pay bazirining örleshtin mehrum qélishigha egiship xitay pay baziridiki sarasimilik keypiyat hélihem éghir, paychilarning texirsizlik bilen paylirini keng kölemde tökme qilip satidighan ehwal dawam qilmaqta” dep körsetti.

Xitay hökümiti paychilarning ziyandin kéyinki inkasigha alahide sezgürlük ipadilimekte. Xitay bir tereptin dölet ichidiki barliq teshwiqat wasitiliride xitay hökümitining pay bazirini qutquzup qalidighanliqini we buninggha küchi yétidighanliqini teshwiq qilsa, yene bir tereptin öz küchini ishlitip hökümet igidarchiliqidiki karxanilargha pay chiqarmasliq, bazarni muqimlashturush üchün pay élishqa qistimaqta.

Emma xitayning undidar sehipiliride xitay hökümitining qutquzush pilanigha xelqning na'ümidde ikenliki ipadilenmekte. Bir paychi “Hökümet pay bazirini qutquzghili keptu, emma bizning yiqilghan qelbimizni emdi qutuldurghili bolmaydu” dep yazghan.

Yene bir zor ziyan tartqan paychi “Hazir beribir bolup qaldi, men bu bazarning zadi qaysi derijige baridighanliqini bir körüp baqqum bar” dégen ümidsizlik keypiyatini ipadiligen, yene beziler xitay pay baziridiki bu kasatlashqan weziyetni eyni dewrdiki sowét ittipaqining chéchilghan dewridiki krizisqa oxshatqan.

Amérkidin qalsa dunyadiki ikkinchi chong pay baziri sanalghan xitayning pay baziridiki bu krizisqa dunya yéqindin diqqet qilmaqta.

Bu heqte bügün b b s ning xewiride “Ötken üch heptide, junggoning pay bazirida yoqap ketken bazar qimmiti ikki tirilyon 360 milyard amérika dollirigha yetti, bu san girétsiyening ichki ishlepchiqirish omumiy qimmitining 10 hessisige teng kélidu. Xitay pay baziridiki bu apette eng éghir ziyan tartquchilar 90 milyon xitay puqrasi, bu san xitay kommunist partiye ezalirining sanidinmu köp, shunga béyjing hökümitining pay bazirini qutquzushqa bunche küchishidiki seweb buningdin” dep körsitildi.

Gerche xitay tor betliride “Junggoning pay baziridiki dawalghush uzun'gha barmaydu. Junggo hökümiti pay bazirining töwenlishige xatime béridighan téximu köp tedbirlerni qollinidu. Junggo hökümiti her qandaq bedel tölep, uning dawamliq töwenlishini tosup qalidu” dep teshwiq qiliwatqan bolsimu, yene bezi xitay weziyitini közetküchiler bolsa pay chek baziridiki yaman süpetlik aylinishning xitay hökümitining kontrolluqidin chiqip ketkenlikini, bu éghir weziyettin qétilmighining teske toxtaydighanliqini otturigha qoymaqta.

Amérikida pa'aliyet qiliwatqan xitay öktichilerdin “Puqralar küchi” teshkilatining re'isi yang jyenli ependi bu heqte özining oylighanlirini ipadilep mundaq dédi: “Biz normalsiz örligen xitay iqtisadidin haman mesile körünidighanliqini eskertip kelduq, chünki xitay hökümiti omumiy ishlepchiqirish qimmitini téz sür'ette ashurush üchün iqtisadiy sahediki barliq xeterni öy mülük we pul - mu'amilige ittirip qoydi. Bu xeterdin bir mezgil qéchip qutulalighan bilen beribir bir küni halaket bolatti. Chünki xitayning iqtisadiy tüzülmisi siyasiti we bashqurush qurulmisi, bu qeder téz örleshke berdashliq bérelmeydu. Hazir bu xataliqlirining netijiliri körülmekte emma bu bedelni yenila xelq tölidi.”

Chet'ellerdiki xitay démokratliri tor béketliridiki munazirilerde, xitay pay chéki baziridiki töwenleshning emeliyette siyasiy arqa körünüshi barliqi tekitlinip, “Pay chéki baziridiki ziyanning shi jinping guruhi bilen jyang zémin guruhi otturisidiki küresh ikenliki, buninggha ötken ayda muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilin'ghan parixor emeldar ju yungkangning jyang zémin guruhidikilerning parixorluqqa, xiyanetchilikige a'it pakitlarni shi jinping terepdarlirigha ashkariliwetkenliki qatarliqlar seweb bolghanliqi” ni ilgiri sürmekte.

Bu heqte izahat bergen yang jyenli mundaq dep körsetti: gerche xitay iqtisadidiki bu yaman weziyetni shi jinping özi yalghuz keltürüp chiqarmighan bolsimu, emma shuning qolida gumran qilindi. Uning bu mes'uliyettin qutulalishi asan'gha toxtimaydu, hazir pay bazirida ziyan tartqanlar 90 milyonlighan xitay puqrasi, bu weziyet mushundaqla dawamlishidighan bolsa narazi bolghan xelq ammisining her zaman hökümetke qarshi heriketke ötüsh éhtimali bar.”

Melum bolushiche, xitay hökümiti pay bazirini qutquzup qalidighanliqini wede qilip, bu hepte xitay aksiye nazaret qilip bashqurush komitéti jiddiy xizmet guruppisi teshkillep, pay chéki bazardiki“Qanunsiz kontrol qilish qilmishliri” ni tekshürüshke ötken we bir qatar pay bazirini qutquzush siyaset - tedbirlerni ishqa salghan.

Xitay yene, merkezge qaraydighan karxanilarning pay sétishini toxtitip, pay sétiwélishqa ündidi, buning bilen merkez bashqurushidiki chong karxanilar pay bahasini hemkarliship muqimlashturup, pay bazirini ortaq qutquzup qélish ehdisini tüzdi.

Xitay hökümitining tedbirlirining hel qilghuch unum bérelishige guman bilen qaraydighanliqini ipadiligen yang jiyenli ependi yene mundaq dédi: “Toghra xelqning tartqan ziyini heqiqeten échinishliq boldi, emma men xitay pay bazirining gumranliqqa yüzlinishini yaman ish dep qarimaymen, hakimiyet axirqi basquchqa kélip qalghan bolsimu, pay bazirini qutquzup qalimen dep tedbir éliwatidu. Ular bazarni qutquzush üchün hetta 2008 yildikidinmu köp meblegh sélishi mumkin, emma bu ussuzluqni zeher ichip basqandekla bir gep bir ish. Xelq pexes bolmisa zeherlinip ölidu dégen gep, xitayning tedbirliri emdi bu zor kölemdiki menpe'eti ziyan'gha uchrighan xelqning naraziliqigha we partiye ichidiki purset kütüp turghan qarshi küchlerning ökte qopushigha dalda bolalishi natayin. Eger xitay pay bazirining bitchit bolushi bilen, xitay kommunist hakimiyiti gumranliqqa yüzlinidighan bolsa, xitay xelqi köz aldidiki bu bir mezgillik ziyandin qorqmasliqi kérek, uzundin buyan xorlan'ghan xelq qutulush yolini tépishi üchün bu bedelni töleshke erziydu.”