Вәзийәт анализчилири: икки йиғин хитай һакимийитидики ички зиддийәтниң кәскинликини ашкарилиди

Хитай аманлиқ сақчилири вә от өчүрүш әтрәтлири икки йиғин ечилиш мурасими мәзгилидә мухбирларниң кирип кетишидин сақлиниш үчүн пос турмақта. 2016-Йили 3-март, бейҗиң.

13-Март күни хитайниң икки йиғини аяғлашти. Хәлқара таратқулар вә чәтәлләрдики сиясий вәзийәт анализчилири өз мулаһизилиридә, бу қетимқи йиғинда хитай рәһбәрлик қатлимида йиллардикидин пәрқлиқ һалда җиддий кәйпият әкс әткәнликини оттуриға қоюп, “икки йиғинниң хитай һакимийәт қатлимидики ички зиддийәтниң кәскинликини ашкара ипадилигәнлики вә буниң хитай компартийә һакимийитидә йәнә бир қетимлиқ ички давалғуш йүз беридиғанлиқиниң бешарити икәнлики” ни илгири сүрмәктә.

Бейҗиңда ечилған хитайниң мәмликәтлик хәлқ қурултийи вә сиясий кеңәш йиғини йәкшәнбә күни аяғлашти.
Чәтәлләрдики сиясий вәзийәт анализчилиридин“бейҗиң баһари”журнилиниң баш муһәррири ху пиң әпәнди, мустәқил вәзийәт анализчиси обзорчи чен покоң әпәнди вә уйғур паалийәтчиси елшат һәсән әпәндиләр радиомиз зияритини қобул қилип, өз қарашлирини оттуриға қойди.

Чәтәлдә нәшр қилинидиған “бейҗиң баһари” журнилиниң баш муһәррири ху пиң әпәнди бу қетимқи йиғинда дөләт рәиси ши җинпиң билән баш министири ли кечяңниң кәйпиятидики соғуқ җиддий һаләткә диққәт қилғанлиқини билдүрди.

Ху пиң әпәнди хитай дөләт рәиси ши җинпиң тәхткә чиққандин буян барлиқ амаллар билән өз һакимийитини мустәһкәмләшкә тиришқан болсиму, әмма йиғиндики кәйпияттин ши җинпиңниң қарши күчләрниң наразилиқини техиму күчәйткәнликини көрүвелишқа болидиғанлиқини билдүрүп, мундақ деди: “мениң бу қетимқи йиғин һәққидики тәсиратим, һоқуқни өз қолиға мәркәзләштүрүшкә урунуватқан хитай рәиси ши җинпиңниң коммунист һакимийәт қатлими ичидә наразилиққа учрап, тәхттин чүшүшкә мәҗбурлиниватқан болуши мумкин дегән туйғу болди. Бәлким униң вәзиписини ли кечяң яки башқа бири үстигә елиши мумкин. Йиғин һәққидики хәвәрләрдә ши җиңпиңниң баштин-ахир соғуқ җиддий һаләттики сүрәтлири көпләп бесилди, йиғин һәққидики синалғуларда хитай баш министири ли кечяңниң һөкүмәт доклатини оқуғанда авази титрәп боғулуп чиқиватқан көрүнүшләр әйнән берилди. Ли кечяң доклат оқуватқанда 5-6 қетим чавак челинди, у доклатини оқуп болғанда болса йерим минутқа созулған чавак челинди. Әмма ши җинпиң ли кечяңниң доклати җәрянида соғуқ кәйпиятни ипадилиди, қапиқини түрүп олтурди, чавакму чалмиди. Илгирики бундақ йиғинларда хитай рәислири давамлаштуруп келиватқан әнәнә бойичә, доклаттин кейин дөләт рәисниң баш министир билән қол елишип һөрмәт билдүридиған қаидини ши җинпиң ипадилимиди. Бирнәччә күндин буян хәлқара таратқуларда ши җинпиңниң йиғин җәрянидики соғуқ хапа һалити һәққидә мулаһизиләр берилмәктә. Хитай компартийә һакимийити ичидики җиддий күрәшниң йиғинда ашкара әкс әткәнлики оттуриға қоюлмақта.”

Мустәқил вәзийәт анализчиси обзорчи чен покуң әпәнди йиғин һәққидә тохтилип: “хәлқара таратқуларда йиғинға қатнашқан аталмиш хәлқ вәкиллириниң мухбирларниң зияритини қобул қилиштин баш тартқанлиқи вә зиярәтни қобул қилғанларниңму өз пикрини йүзәки баян қилғанлиқи һәққидә хәвәрләр берилди, ши җинпиң тәхткә чиққандин буян техиму күчәйтилгән охшимиған пикирләрни чәкләш сиясити йиғин вәкиллиридики еһтиятчанлиқни күчәйтивәткән. Хитайниң һөкүмәт таратқулиридики хәвәр-мақалиләрдә йиғин мәзгилидә ши җинпиң билән ли кечяңниң кәйпиятидики җиддийлик һәққидики сүрәтләрму бесилди. Бу қетимқи икки йиғин хитай иқтисадидики чекиниш күчәйгән, хитайниң тәйвән, тибәт, уйғур сиясити хәлқара таратқуларда муназирә темисиға айланған, хәлқара вәзийәттә җәнубий деңиздики аралларниң игилик һоқуқи мәзгилидә қошна дөләтләр билән болған мунасивити җиддийләшкән вәзийәттә ечилди. Мениңчә, ши җинпиңниң йиғиндики җиддий кәйпиятиға хитай рәһбәрлик қатлимидики һоқуқ күришидин башқа йәнә юқириқи амилларму тәсир қилған болуши мумкин” деди.

Америкидики уйғур паалийәтчиси елшат һәсән әпәндиму, бейҗиңда ечилған икки йиғин мәзгилидә хитай һөкүмитиниң әң алий рәһбәрлириниң кәйпиятидики җиддий һаләтниң мәтбуатларниң диққитини тартқанлиқини билдүрүп, хитай рәһбәрлик қатлимидики һоқуқ-мәнпәәт тоқунуши ашкара ипадиләнгән бу әһвалниң хитайда йеқин арида йүз бериш еһтимали болған бир қетимлиқ давалғушниң бешарити икәнликини, уйғурларниң бу хил вәзийәткә диққәт қилиши керәкликини, болупму хәлқараниң қоллишини қолға кәлтүрүшкә тиришиши керәкликини билдүрди.

Елшат һәсән әпәнди йәнә, нөвәттә уйғур вәзийитиниң хитай һөкүмитиниң бешини ағритиватқан җиддий мәсилиләрниң бири икәнликини билдүрүп, уйғур аптоном райониниң партком секретари җаң чүншйәнниң сумурғ телевизийиси мухбириниң уйғур елиниң муқимлиқ вәзийити һәққидики соалиға җаваб бәргәндә “бир-икки йилдин буян райондики қаршилиқ һәрикәтлири вә диний радикаллиқ азайди” дейиш билән биллә бастурушму кәчәйтилгәнликини тәкитлигәнликини, җаң чүншйәнниң һәқиқий әһвални йошуримән дәп йошуруп болалмай, әксичә бир-биригә зит баянларни бәргәнликини вә ши җинпиңға әгишиш мәсилисидә мүҗмәл җаваб бәргәнлики қатарлиқларни нәқил елип, хитай һакимийәт қатлимидики ички талаш-тартишниң уйғур вәзийити вә уйғур, тибәт қатарлиқ хитай болмиған милләтләрниң тәқдиригә тәсир көрситиши мумкинликини билдүрди.