Америка дөләт мәҗлиси гуваһлиқ йиғини: “шинҗаң хитайниң пән-техника тәҗрибиханисиға айлинип қалди”

Америка дөләт мәҗлиси авам палатасиниң бир кишилик һоқуқ комитети сәйшәнбә күни гуваһлиқ бериш йиғини чақирип, сүний әқил техникиси хитай һөкүмити уйғурларға қарши ишләткәндәк хата ишларға ишлитилсә, униң инсанларға қанчилик сәлбий ақивәтләрни елип келидиғанлиқини оттуриға қойди. Йиғинда йәнә уйғур аптоном райони буниң типик мисали икәнлики, хитайниң мәзкур районда сүний әқил техникисини қоллинип, иҗтимаий контроллуқни йолға қоюватқанлиқи, буниң башқа дөләтләргә кеңийишиниң қандақ алдини елиш мәсилиси музакирә қилинди.

“сүний әқил вә униң кишилик һоқуққа елип кәлгән ақивити” намидики мәзкур гуваһлиқ бериш йиғини америка авам палатаси том лантос кишилик һоқуқ комитетиниң саһибханилиқида чақирилған болуп, авам палата әзаси, том лантос кишилик һоқуқ комитетиниң қош рәислириниң бири - ранди хулгренниң риясәтчиликидә өткүзүлди.

Ранди хулгрен йиғинниң ечилишида сөзлигән сөзидә, сүний әқил техникисиниң инсан һаятини қоғдаш, мулазимәт тәннәрхини азайтиш, кишилик һоқуқни қоғдашни асанлаштурушқа пайдилиқ болуштәк әвзәлликләргә игә болсиму, лекин хитайниң бу техникини суйиистемал қилип, уйғурларға қарши ишлитиватқанлиқини тәнқид қилди.

У мундақ дәйду: “мән йеқинда явропа парламентиниң кишилик һоқуқ шөбә комитетида сөзлигән сөзүмдә хитайда сүний әқил юмтали вә йүз тонуш юмталлирини өз ичигә алған тәқибләш техникисиниң кәң көләмлик орунлаштурулуп, уйғурларға қарши қоллиниватқанлиқиға даир нурғун хәвәрләрниң барлиқини көрситип өттүм. Хитай һөкүмити шинҗаңдики уйғурларға қарши туруш тактикисида уларни өткүр техникини синайдиған синақ орнида қоллиништәк орвелчә йол тутуп кәлди. Технологийәни хата ишқа ишлитиштәк бу қилмишниң хитайдин башқа дөләтләргә тарқилиш мумкинчилики мәвҗут.”

Ранди хулгрен 17‏-май күни том лантос кишилик һоқуқ комитетиниң йәнә бир рәиси, авам палата әзаси җеймис микговерин билән явропа парламенти кишилик һоқуқ комитетиға гуваһлиқ бәргән. У гуваһлиқ сөзидә хитайниң сүний әқил техникисини уйғурларға қарши қоллиниватқанлиқини тәкитлигән иди.

Сәйшәнбә күндики йиғинда йеңи америка бихәтәрлик мәркизиниң алий дәриҗилик тәтқиқатчиси паул шар гуваһлиқ берип, истибдат дөләтләрниң қолидики сүний әқил техникисиниң кишилик һоқуққа наһайити зор тәсир көрситидиғанлиқи, буниң күчини әнглийәлик язғучи орвелниң тәсәввур қилип бақмиғанлиқини билдүрди.

У мундақ дәйду: “истибдат дөләтләр өз хәлқиниң әһвалиға даир ғайәт зор санлиқ мәлуматларға еришәлисә, бу санлиқ мәлуматни дөләтниң контроллуқини күчәйтишкә ишлитиши мумкин. Аптоматик йүз тонуш техникиси бихәтәрлик камераси билән бирләштүрүлсә, бу орвелниң “1984” намлиқ романидикидәк чоң шәһәрләрдики кечә-күндүз назарәт қилиш мумкинчиликини ишқа ашуриду. Әгәр сүний әқил компютер яки әқлий телефон арқилиқ топланған санлиқ мәлуматлар билән бирләштүрүлсә, бу орвелму тәсәввур қилип бақмиған дәриҗидә бир кишиниң миҗәз характери, алақиси, қизиқиши, арзу-истәклирини омумйүзлүк назарәт қилиш қоралға айлиниду”.

Паул шар гуваһлиқ сөзидә йәнә инсанларниң дигитал дәвридә яшаватқанлиқи, униң дигитал, йәни рәқәмлик паалийәтлириниң һәммиси санлиқ мәлумат амбирида сақлинидиғанлиқини билдүрүп, әгәр кишиләр бу санлиқ мәлумат амбириға еришәлисә, башқиларниң кәчмишини игиләпла қалмай, униң кәлгүсидә немә иш қилидиғанлиқини пәрәз қилалайдиғанлиқини билдүрди.

У: “инсанлар әқлий телефон, җуғрапийәлик орун, тор ахтуруш вә издәш тарихий, торда мал сетивелиш, алақә, иҗтимаий таратқуларға кириш, елхәт, текист йоллаш, телефон алақиси вә шуниңға охшаш санлиқ мәлуматлар җуғланған бир дигитал дәврдә яшимақта. Һәрқандақ бири бу санлиқ мәлуматларға еришәлисә, у кишиләрниң кәчмишини игиләпла қалмай, униң кәлгүсидә немә қилидиғанлиқиниму пәрәз қилалайду. Шуңа, сүний әқил болмай туруп, бу қәдәр зор көләмдики санлиқ мәлуматларни бир тәрәп қилиш мумкинчилик йоқ” дәп көрсәтти. Униң көрситишичә, ким дуняниң сүний әқил техникисида йетәкчилик орунни игилисә, шу өзиниң қиммәт қаришини бу техникиға сиңдүридикән. Паул шар, “шуңа, америкиниң сүний әқил техникисида йетәкчилик орунда туруши интайин зөрүрлүки” ни билдүрди.

Йиғинда авам палата әзаси ранди хулгрен йиғинда йәнә ғәйрий һөкүмәт елементлириниң сүний әқил техникисидин пайдилинип кетишидин әндишә қилидиғанлиқи, уларниң һөкүмәтләр билән һәмкарлишип кишилик һоқуққа бузғунчилиқ қилиш еһтимали барлиқини билдүрди.

Ранди хулгрен мундақ дәйду: “иҗтимаий таратқу вә интернетни суйиистемал қилип, кәң көләмлик учур топлаш вә бу учурлар асасида һадисиләрни һәйран қаларлиқ дәриҗидә тоғра мөлчәрләшкә даир йеқинқи хәвәрләр шәхсий мәхпийәтлик мәсилисидики әндишиләрни қозғиди. юқириқи суйиистемалға даир бәзи һадисиләр сүний әқил техникисиға четилиду. Охшашла бу техника йәнә истибдат дөләтләрниң өктичиләрни йоқитиши яки кишилик һоқуқ қоғдиғучилирини тәқиб қилиш вә уларға паракәндичилик селиш үчүн ишлитилиши мумкин. Әгәр сүний әқил техникисидин ибарәт бу алвасти контролдин чиқип кәтсә, һөкүмәтләр билән һәмкарлишиватқан бирәсмий һөкүмәт елементлириниң кишилик һоқуққа мислисиз хилаплиқ қилишиға мислисиз имканийәт яритип бериду”.

Йиғинда авам палата әзаси җеймис микговерн, хитайниң сүний әқил техникисини уйғурларға қарши ишлитиватқанлиқидин қаттиқ әндишә қиливатқанлиқини билдүргән. У бу қетимқи гуваһлиқ бериш йиғиниға өзи шәхсән қатнашмиған болсиму, у өзиниң бу мәсилидики әндишисини йиғинға язма нутуқ йоллап, оттуриға қойди. У: “биз сүний әқил техникисиниң кишиләрни контрол қилишқа ишлитиливатқанлиқини көрүватимиз. Хитай өзиниң бу технологийәни ишлитиш иқтидарини давамлиқ өстүрүп, шинҗаңдики уйғурларни контрол қилишқа ишлитип кәлди. Ташқиридики уйғурлар хитайниң ичидики уруқ-туғқанлириниң җазалинишидин әнсирәп, улар билән болған алақисини үзүп ташлиди” дәп тәкитлигән.

22‏-Майдики гуваһлиқ бериш йиғини хитай һөкүмитиниң уйғур районида сүний әқил техникисини қоллинип, уйғур җәмийитиниң барлиқ саһәлирини контрол қиливатқанлиқи, йүз тонуш аппарати, иҗтимаий кредит системиси, тор вә телефонларни назарәт қилиш, бармақ изи, д н а, аваз әвришкилирини йиғиш қатарлиқлар арқилиқ кишиләрни тәқиб қиливатқанлиқи, униң йәнә йиғивелиш лагерлирини қуруп, аз дегәндә бир милйон уйғурни бу лагерларда тутуп туруватқанлиқи илгири сүрүлүватқан, бу қилмишлар хәлқара җамаәтниң диққитини қозғаватқан мәзгилдә чақирилди.