Xitay “Birliksep bölümi” yéqindin buyan “Shinjang hékayisini yaxshi sözlesh” teshwiqat herikiti qozghighan
2022.08.09
7-Awghust Uyghur élida “Merkez birliksep xizmiti yighini” we “Memliketlik teshwiqat bölümi bashliqliri téléwéziye téléfon yighini” ning rohini yetküzüsh hemde emeliyleshtürüsh yighini échilghan. Yighin'gha ma shingrüy riyasetchilik qilghan bolup, shi jinpingning xelq'araliq hemkarliqqa ehmiyet bérip, nezeriyiwiy tetqiqatlarni köcheytish arqiliq “Shinjang hékayisi, partiye hékayisi we xitay hékayisini yaxshi sözlesh” heqqidiki körsetmilirini öginish we emeliyleshtürüsh telep qilin'ghan.
Ma shingrüy mezkür yighinda shi jinpingning “20-Qurultay aldidiki teshwiqat xizmetlirini puxta qilish, asasiy pikir éqimini mustehkemlesh, shinjangni medeniyet bilen ozuqlashdurushni téximu chongqurlashturush, köp qatlamliq, köp tereplimilik, istroluq shekilde shinjanggha alaqidar teshwiqatlarni élip bérish, yéngi ispatlarni jemlesh arqiliq yéngi dewrdiki chong küchni shekillendürüsh” qatarliq yolyoruqlirini qet'iy öginish we buni bir siyasiy wezipe süpitide ijra qilishni telep qilghan.
Xitay hökümitining atalmish birliksep yighini mushu ayning 29- we 30-künliri shi jinping riyasetchilikide béyjingda échilghan bolup, mezkür yighinda shi jinping, birliksep bölümi choqum qilishi zörür bolghan 12 tülük muhim ish heqqide yolyoruq körsetken.
Bu heqte mexsus ziyaritimizni qobul qilghan amérika alem qatnishi idarisining inzhinéri, doktor erkin sidiq, xitay kompartiyesining “Birliksep bölümi” din ibaret bu ghayet zor siyasiy teshwiqat mashinisini ishqa sélip, atalmish “Shinjang hékayisini yaxshi sözlesh” ke oxshash saxta teshwiqat xizmitini qanat yayduruwatqanliqini tekitlidi.
Gherb elliri xitayning Uyghurlargha yürgüzgen jinayitini “Irqiy qirghinchiliq” dep qaridi hemde Uyghur mejburiy emgikige alaqidar mehsulatlarni cheklesh qatarliq türlük tedbirlerni yolgha qoydi. Bu ehwal xitayni belgilik türde parakende qildi. Shunga xitayning nöwette qiliwatqan birinchi ishi, dunyaning közini boyash, öz jinayetlirini yoshurush arqiliq xelq'araning xitaygha qarshi yolgha qoyghan tedbirlirini bikar qilish bolmaqta. Teshwiqat ishi eslide xitayning her derijilik teshwiqat bölümliri qilidighan xizmet bolsimu, emma bu wezipining birliksep bölümige bérilishining xitay üchün roli intayin chong. Chünki xitayning birliksep xizmiti da'irisi xelq'ara alaqe, diniy ishlar, milliy ishlar qatarliq barliq sahelerge baghlan'ghan. Mesilen, birliksep bölümi qiliwatqan ishlardin xelq'araliq jasosluq élip bérish, chet eldiki xitaygha qarshi küchlerni parchilap yoqitish, kongzi inistituti qatarliq yumshaq küchler arqiliq chet ellerge singip kirish we xelq'aragha tesir körsitish wehakazalar. Yéqinqi uchurlardin qarighanda, xitayning diniy sahediki birliksep xizmiti körünerlik kücheytilgen.
Erkin sidiq ependi yene xitay hökümitining Uyghurlargha alaqidar teshwiqatlarni köp qatlamliq, köp tereplimilik we istroluq shekilde élip bérish, bu jehette chong küch shekillendürüsh qatarliq yolyoruqlirining muhajirettiki Uyghurlargha élip kélidighan tesiri heqqide munularni bayan qildi:
“Nöwette xitay üchün eng muhim bolghini, özining Uyghurlar üstidiki jinayetlirini yoshurush, pakitlarni yoq qilish we shu arqiliq xelq'araning közini boyash, shundaqla bu arqiliq dunyaning xitaygha bolghan qarishini özgertishtin ibaret. Xelq'aradiki Uyghurshunaslar, Uyghur mesilisi tetqiqatchiliri, Uyghur teshkilatliri, Uyghur pa'aliyetchiliri we Uyghurlarni qollawatqan dölet, teshkilat yaki shexsler bolsun, hemmisining qiliwatqanliri del xitayning jinayet ispatlirini toplash arqiliq, uning epti-beshirisini dunyagha échip tashlash boliwatidu. Shunga xitay buningdin kéyin chet eldiki Uyghur jama'iti ichige buzghunchiliq sélish, öz ara ziddiyet peyda qilish, shu arqiliq Uyghurlarni parchilap yoqitish heriketlirini kücheytishi mumkin. Bolupmu buningdin kéyin xitayning Uyghurlargha qarshi teshwiqatliri pütkül dunya miqyasida türlük wastiler bilen küchlük shekilde élip bérilishi mumkin. Uyghurlar xitayning téximu köp bésimi we qarilashlirigha duch kélishi éniq. Emma Uyghurlar bu seweblik qilche boshashmasliqi, herqandaq bésimlar astidimu qiliwatqan xizmetlirini izchil dawamlashturushta ching turushi kérek.”
Türkiyediki weziyet analizchisi muhemmedjan atawullamu bu heqte mexsus ziyaritimizni qobul qildi. U shi jinpingning bu qétimqi birliksep xizmiti yighinida siyasiy wezipe süpitide ijra qilinishini telep qilghan “Choqum qilish kérek bolghan 12 türlük muhim ish” we “Shinjang hékayisini yaxshi sözlesh” qatarliq yolyoruqlirining ichkiy mahiyiti we uning Uyghurlargha élip kélidighan tesiri heqqide pikir bayan qildi: “Xitay re'isi shi jinpingning birliksep bölümige bergen 12türlük yol yoruqi ichide dinni xitaychilashturush, kompartiyening birliksep xizmitige bolghan yétekchilik ornini saqlash we jem'iyetning herqaysi saheliridiki serxillarni xitay kompartiyesige xizmet qildurushtin ibaret üch noqta asasiy salmaqni igileydu. Buni xitayning nöwette teshwiq qiliwatqan ‛shinjang hékayisini yaxshi sözlesh‚ sepsetisige baghlighanda, xitay hökümiti sherqiy türkistanda islam dinini xitaychilashturush namida musulmanlargha jeng élan qildi. Islam dinini we islamiy örp-adetlerni cheklidi. Shu arqiliq sherqiy türkistandiki xelqlerning diniy hayatini xitaychilashturmaqchi boldi. Sherqiy türkistandiki serxillarni xitay teshwiqati üchün xizmet qilishqa mejburlidi. Mana bügün sherqiy türkistanda xitaygha boysunsa yashash imkani bolidighan, boysunmighanlar yoqilitidighan bir halet shekillendürüldi. Halbuki, bu paji'e xitayning shinjangni idare qilishtiki töhpisi qilip körsitiliwatidu. Xitaygha boysunushni tallighanlar bolsa xitay birliksep xizmitining dunyagha saxta teshwiqat tarqitish qoraligha, atalmish ‛shinjang hékayisi‚ ning bash pérsunazhlirigha aylanduruliwatidu.”
U yene mundaq dédi: “Xitay hökümitning Uyghurlarni qarilash teshwiqatlirini birliksep bölümige siyasiy wezipe süpitide bérishi, Uyghurlarning yene bir qétimliq éghir teshwiqat hujumigha duch kélidighanliqini bildüridu. Gerche dunya bügün xitayning saxta teshwiqatlirigha nisbeten küchlük oyghinish dewride turuwatqan bolsimu, emma xitaygha ishinidighan kishiler yenila mu'eyyen salmaqni igileydu. Shunga muhajirettiki Uyghurlar xitayning yéngi bir nöwetlik teshwiqat hujumlirigha qarita hushyar turushi, bayqighan saxta teshwiqatlarni waqtida pash qilishi, xitayning epti-beshirisini dunyagha pash qilishqa her waqit teyyar turushi kérek.”
***Mezkur maqalide otturigha qoyulghan pikirler aptorning shexsiy qarashliri. Radiyomizning meydanigha wekillik qilalmaydu.