“Sherqiy türkistanda xitayning Uyghur türkliri bilen bolghan kürishi” mawzuluq maqalidiki teklipler toghrisida tehlil

Türkiyede sherqiy türkistan mesilisining künsayin küchiyishige egiship, sherqiy türkistan mesilisi toghrisida bolupmu Uyghurlarning kélecheki toghrisida tehlil élip bérilghan maqalilar élan qilinishqa bashlandi. 8 - Ayning 8 - küni istratégiye we xelq'ara munasiwetler mutexessisi, türk armiyesidin pénsiyege chiqqan polkownik mustafa aqin ependi yazghan “Sherqiy türkistanda xitayning Uyghur türkliri bilen bolghan kürishi” mawzuluq maqale élan qilindi. Maqalide aldi bilen Uyghur diyarining jughrapiyelik orni, nopusi, siyasiy we iqtisadiy weziyiti toghrisida qisqiche melumat bérilgen. Kéyin “Xitay - Uyghur kürishining kélecheki” témisi astida xitay dölitining Uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasiti toghrisida qisqiche melumat bergendin kéyin, Uyghurlarning xitayning bu bésim siyasitige qarshi harmay - talmay küresh qiliwatqanliqini bayan qilin'ghan. http://Stratejikhaber.com.tr Namliq tor gézitide élan qilin'ghan maqalida sherqiy türkistan mesilisining ramizan éyida türkiyening kün tertipige kelgenlikini, xitayning ich mesilisi bolushtin halqip xelq'ara mesilige aylan'ghanliqini bayan qilghandin kéyin aptor xitayning zulmini toxtitish üchün némilerni qilish kérek?” dégen téma astida mundaq dep yazidu:

1.Birleshken döletler teshkilati xitayning irqiy qirghinchiliq élip bériwatqanliqi toghrisida qarar chiqirip, xitaygha bésim ishlitishi kérek.

2.Dunyaning herqaysi jayliridiki ammiwi teshkilatlar sherqiy türkistandiki xitay zulumi toghrisida toghra melumat yighip, dunyagha élan qilip turushi kérek.

3.Herqaysi döletlerning paytextliridiki xitay elchiliklirining aldida namayish ötküzüp, xitaygha bésim ishlitish kérek.

4.Türkiy jumhuriyetliri bashliq pütün dunya döletliride xitay mallirini sétiwalmasliq toghrisida chaqiriq qilish pa'aliyiti ötküzishimiz kérek.

5.Kishilerni Uyghurlargha élip bériwatqan bésim axirlashmighiche xitaygha sayahetke barmasliqqa chaqirishimiz kérek.

6.Xitay sayahetchilerning sayahetke kélishini cheklesh kérek.

7. Uyghurlarni aptonomiye hoquqigha ige qilish üchün sherqiy türkistanda yashawatqan bashqa milletlerning qollap quwwetlishini qolgha keltürüsh kérek.

8.Sherqiy türkistanning ichi we sirtidiki teshkilatlarni küchlendürüshimiz kérek.

Bu teklipler heqqide köz qarishini élish üchün Uyghur xewer we tetqiqat merkizining mes'uli hamut göktürk ependi bilen söhbet élip barduq.

Türk polkownik istratégiye mutexessisi exmet aqin ependi maqaliside otturigha qoyghan tekliplerni emelge ashurghili bolamdu dégen so'alimizgha hamut göktürk ependi mundaq jawab berdi:

Exmet aqin ependining maqalisini oqup shundaq xursen boldum. U sherqiy türkistanni körmigen bir insan. Emma sherqiy türkistanda boluwatqanlarni bilidu, Uyghurlarni bilidu. Sherqiy türkistandiki emili ehwallardin xewiri bar bir kishi. Bu bir polkownik xelq'ara munasiwetler mutexessisi bolush süpiti bilen enqerede olturup, Uyghurlargha élip bériliwatqan zulumni qandaq azaytimiz, Uyghurlarni qandaq qilip erkinlikke érishtürimiz dep bir pilan tüzüptu. 15 Maddidin terkip tapqan bu teklipining beziliri emiliyetke uyghun emelge ashurghili bolidighan mesililer. Mesilen teklipte birleshken döletlerning Uyghurlar toghrisida qarar chiqirishi kéreklikini, dunya döletliride jama'et pikri toplap herqaysi döletlerning hökümetlirige bésim ishlitip ularning xitay dghlitige bésim ishlitishini qolgha keltürüshke oxshash tekliplerni otturigha qoyuptu. Bular emelge ashurghili bolidighan teklipler. Türkiyede bu xil maqalilar köpiyishke bashlidi. Tünügün “Türkiye türkliri Uyghurlar üchün némilerni qilip béreleydu?” dégen témida bir maqale oqudum, maqalide istanbulni qolgha chüshürgen osmanli imperyesining padishahi fatih sultan memetning 1473 - yilida shebin qarahisarni qolgha chüshürgen waqtida zepernamisini Uyghur tilida yazghanliqini, kéyin öziningmu Uyghur tili ögen'genlikini, türklerning Uyghurlar bilen mushundaq uzun tarixqa ige qérindashliq munasiwitining mewjutliqini shunga Uyghurlargha yardem qilishning shert ikenlikini yazghandin kéyin tekliplirini otturigha qoyuptu. Türkiye hökümitining rehberliri néme dése désun, bu sherqiy türkistan dewasining türk xelqining neziride milliy dewa bolghanliqining ispati dep qaraymen.

Pütün Uyghurlar hempikir bolghan mushundaq bir teklipni Uyghurlarmu tüzüp chiqishi kérekmu? dégen so'alimgha u mundaq jawab berdi:

Elwette tüzüp chiqish kérek. Men ötkende merhum emin wahidining “Yash türkistan zhurnili”da élan qilin'ghan bir maqalisini oqudum. Emin wahidi ependi 1933 - yilidiki sherqiy türkistan azadliq urushigha qatnashqan muhim kishilerdin biri. Bu kishi maqaliside biz inqilabqa bashlighanda pikri teyyarliqimiz yoq idi. Shunga meghlup bolduq dep yéziptu. Menche bu muhim bir pikir. Bügünki künde Uyghur ziyaliyliri bu heqte bash qaturishi kérek. Yéngi pikir yéngi tekliplerni otturigha qoyushi kérek. Uyghur ziyaliylar siyasetke arilashmaymiz deydu. U, séning wetining ata - aniliring u wetende yashaydu, wetinining kélecheki üchün bash qaturmighan kishi qandaqmu ziyaliy hésablinidu? menche Uyghur dewasining dégendek ilgirlimeslikidiki muhim seweblerdin biri Uyghur ziyalilirining öz dewasi üchün bash qaturmasliqidin bolsa kérek.