Xitay teshwiqat arqiliq Uyghur irqiy qirghinchiliqini yoshurmaqchi

Xitay bashqurushidiki “Nur tori” 12-féwral atalmish 4-Nöwetlik “On minglighan kishi shinjang heqqide sözlisun” namliq qisqa filim musabiqisiGe mukapatliq eser qobul qilidighanliqi heqqide élan tarqatqan. Mezkur pa'aliyet 2021-yilila yolgha qoyulghan bolup, xitayning Uyghur irqiy qirghinchiliqini yoshurushidiki muhim bir teshwiqat wasitisige aylanmaqta. Lékin bu yerdiki mesile, bu xil usulda irqiy qirghinchiliqni inkar qilish imkaniyitining zadi qanchilik bolushidur.

Melum bolghinidek, xitayning teshwiqat istratégiyesining biri, intérnét uchur wasitiliridiki xelq'ara uchur muhitini öz teshwiqati bilen toldurush, bashqilarning xitay heqqide uchurgha érishish yollirini tosush, hemde wasitilik halda xitay siyasitining qollighuchilirini köpeytip, xelq'arada xitayni heqliq körsitidighan xata körünüsh peyda qilish؛ yene biri, qarshi pikirdikilerni qattiq basturup, tor dunyasida yalghan uchur tarqitish, rast bilen yalghanni arilashturup sözlesh arqiliq, kishilerni qaymuqturush qatarliq usullarda élip bérilghan. Démek buningdin biz, xitayning öziche yuqiri pen-téxnika we uchurgha tayinip tor dunyasining xojisigha aylinish we bu arqiliq xitaygha qarshi awazlarni basturush meqsitige yetkili bolidighanliqigha sheksiz ishen'genlikini hés qilalaymiz. Misalgha alsaq, xitay aldi bilen tor dunyasida Uyghurlarning “Bextlik yashawatqanliqi” gha da'ir saxta uchurlarni keng kölemde tarqatqan. Andin bu uchurlarni zor miqdardiki tor saqchiliri arqiliq “Qollash” qa bashlighan. Qollashlar belgilik kölemge yetkendin kéyin, birdinla Uyghurlar üchün awaz chiqarghan kishiler, uchur wasitiliri, pa'aliyetchilerge türlük shekilde hujum qilishqa ötken we bu arqiliq melum derijide “Jama'et pikri” peyda qilghan. Uningdin bashqa, tor yüzide xitayni qollaydighanlarning köp bolushidek saxta körünüshni shekillendürüp, Uyghurlarning irqiy qirghinchiliqqa uchrawatqanliqi, jaza lagérlirigha qamalghanliqi we barliq heq-hoquqlirining tartiwélin'ghanliqidek heqiqetlerni bu shekilde yoshurmaqchi bolghan. Xitayning saxta uchurlargha tayinip Uyghur irqiy qirghinchiliqini inkar qilishqa urun'ghanliqigha da'ir ashkarilan'ghan uchurlar tolimu köp bolup, buning ichide bash ishtabi wérjiniyede bolghan Nisos (Nisos) uchur shirkiti 2022-yili aprélda élan qilghan bir doklatNi misal qilishqa bolidu. Mezkur doklatta 648 twittér (hazirqi X) akontining jem'iy 2800 ge yéqin shinjang, mejburiy emgek yaki kishilik hoquq hashtegi astida uchur élan qilghanliqi éniqlan'ghan. Bu uchurlar naxsha-ussul, Uyghur élidiki tebi'iy menzire, söret qatarliq qarimaqqa ziyanliq uchur emestek körünidighan mezmunlar bilen birge, bir qisim Uyghur élide mejburiy emgekning mewjut ikenlikini inkar qilidighan mezmunlarni öz ichige alghan. Mezkur doklatta bu heqte “Xitay öz ara maslashturulghan bu xil uchurlar arqiliq kishilerge Uyghurlarni yaxshi turmushta, bextlik kün kechürüwatqandek körsitipla qalmay, belki yene xitay hökümitining Uyghurlargha irqiy qirghinchiliq we mejburiy emgek siyasetlirini qollanmighanliqini teshwiq qilishta küchlük qoral qilghan” liqi bayan qilin'ghan. Bulardin sirt, nöwette, Uyghurlarning xitaygha bérishi we Uyghur élini ziyaret qilishigha qismen yol qoyulushimu, oxshashla xitayning teshwiqat istratégiyesining bir qismi bolup, Uyghurlar arqiliq Uyghur irqiy qirghinchiliqini inkar qilishni nishan qilghan déyishke bolidu. Bu heqte, Norwégiyediki Uyghur arxip ambiri ishlep tarqatqan 3 qisimliq guwahliq filimi Küchlük delil bolalaydu.

Emeliyette, xitayning tor dunyasida qisqa filim tarqitish arqiliq Uyghur irqiy qirghinchiliqini yoshurmaqchi bolushi bir exmiqanilik bolup, bu xil teshwiqatlar obyéktip heqiqetlerni kishilerning diqqitige sunalmayla qalmastin, eksiche kishilerge bir xil inchike pilanlan'ghan axbarat urushidek tuyghu bérip, xitayning Uyghurlar üstidiki ötküzgen jinayetlirini yoshurushqa tirishiwatqanliqini téximu roshen gewdilendürüp qoyidu. Chünki, atalmish “On minglighan kishi shinjang heqqide sözlisun” pa'aliyiti, ataqta pütkül dunya miqyasidin qisqa filim yighish arqiliq, yerlik Uyghurlar we chet'eldiki tor cholpanlirining Uyghur éli heqqidiki tesiratini ortaqlishidighan bir supidek körsitiliwatqan bolsimu, emma bu xil filimlarni yighish we tarqitish sheklidin küchlük siyasiy puraq chiqip turidu. Chünki meyli Uyghur élidiki yaki dunyaning herqaysi jayliri hetta xitayning herqaysi ölke-sheherliridiki tor cholpanliri bolsun, ularning barliq söz-ibariliri élan qilinishtin awwal, aldi bilen xitayning qattiq tekshürüshi we nazaritidin ötüshi we xitayning teshwiqat uslubigha maslishishi kérek. Heqiqiy Uyghurlar bu xil teshwiqatqa qatnishish salahiyitigimu ige emes. Shunga peqet xitay hökümitining inchike tallishidin ötken tor cholpanlirila bu xil qisqa filimlar arqiliq Uyghurlarning “Bextlik turmushi” ni teshwiq qilalaydu. Halbuki, xitay hökümitining Uyghurlargha qaratqan siyasetlirini tenqid qilghan Uyghurlar bolsa ghayib qilinish, nazaretke élinish yaki téximu éghir bolghan jazalargha uchrishi tebi'iy. Misalgha alsaq, xitayning ichkiri ölkiside turup xitaygha qarshi bayanat élan qilghan Miradil hesen we shuninggha oxshash nurghun Uyghurlar ghayib qilin'ghan We hazirghiche iz-dériki bolghini yoq.

Nöwette Uyghurlarning xitayning 1950-1970-yillardiki sinipiy düshmenlerni yoqitish usuli bolghan “Féngchyaw tejribisi” boyiche yochuq qaldurmay nazarette tutush sheklide idare qiliniwatqanliqi melum. Téximu muhimi, bu xil usul nöwettiki yuqiri pen-téxnikiliq nazaret bilen birleshtürülgen bolup, Uyghurlarning qarshiliq körsitishke bolidighan barliq imkanliri yoqitilghan. Bundaq shara'itta bezi Uyghurlar amalsiz xitayning teshwiqatigha maslishishqa mejbur bolghan. Bir qisim ispatlardin melum bolushiche, bezi Uyghurlar “Öz ixtiyarliqi bilen ékran'gha chiqip, kommunist xitayning méhir-shepqitige rehmet bildürüshi” ning keynide, türlük bésim we qorqutushlarning bolghanliqi ashkarilan'ghan. Bulardin bashqa, Xitay yene xitay ichi we chet ellerdiki bir qisim xitaypereslerni menpe'et bilen Sétip élip, xelq'ara sehnilerde xitay hökümitini aqlash teshwiqatigha salghan.

Yighinchaqlighanda, xitayning bu xildiki tor teshwiqati asasliqi Uyghurlarning iqtisadiy tereqqiyati, Uyghur élidiki milletler ittipaqliqigha da'ir saxta uchur tarqitish we gherbning Uyghurlarni qollishini küchlük tenqidleshke merkezleshken. Xitayning bu xil hakimiyet küchi bilen élip bériliwatqan teshwiqat urushigha Uyghurlar we xelq'ara jem'iyet choqum sezgür mu'amile qilishi kérek. Xitayning meqsetlik tarqitiwatqan Uyghurlarning yaxshi yashawatqanliqini körsitidighan barliq sin yaki uchurlarning hemmisige jiddiy mu'amile qilinishi, xelq'arada Uyghurlarning heqiqiy ehwaligha bolghan gumanlarning otturigha chiqishigha qet'iy purset bermesliki zörür. Atalmish “On minglighan kishi shinjang heqqide sözlisun” teshwiqat supisining Uyghurlarning heqiqiy awazini anglitalaydighan bir supa emeslikini, eksiche uning kommunist xitayning öz jinayetlirini yoshurush üchün mexsus layihelen'gen teshwiqat supisi ikenlikini ashkarilashqa tirishishi kérek. Bolupmu muhajirettiki Uyghurlar xitay teshwiqatining bir parchisigha aylinip qélishtin éhtiyat qilishi kérek. Chünki heqiqet ashkara bolghandila, andin ziyankeshlikke uchrighan Uyghurlarning adaletke érishishige purset tughulidu.

[Eskertish: mezkur obzordiki köz qarashlar aptorning özige tewe bolup, radiyomizgha wekillik qilmaydu]