Уйғур диярида “терорлуққа зәрбә берип муқимлиқни сақлаш” ниң қайта тәкитлиниши немидин дерәк бериду?

Хитай рәиси ши җинпиң вә башқа рәһбәрлири хитай компартийәсиниң музейини зиярәт қилғанда компартийәсигә қәсәм қилди. 2021-Йили 18-июн, бейҗиң.

9-10-январ күнлири, хитай рәһбири ши җинпиң хитай мәркизи һөкүмити намидин арқа-арқидин 3 қетим йиғин ечип, партийә-һөкүмәт кадирлири арисидики интизам мәсилисини қаттиқ тәкитлигән.

Ши җинпиңниң бивастә орунлаштурушида ечилған бу йиғинларниң, хитайда 3 йил давам қилған “юқумни нөлгә чүшүрүш” намидики қамал сиясити мәғлуп болуп, юқумниң шиддәт билән әвҗ алған мәзгилигә тоғра келиши, хитай дөләт ичи вә сиртида җиддий инкас қозғиди.

Хитай дөләт ичидә һәрқайси өлкә, аптонум районларда ши җинпиң ачқан йиғинларниң роһи йәткүзүлүп ипадә билдүрүлгән. Уйғур аптонум районидиму 11-январ күни ма шиңруйниң уюштурушида мәхсус йиғин ечилған. Бу йиғинда ма шиңрүй “партийә ичидики интизамни сақлаш; ши җинпиң вә партийә мәркизи кометити билән бирдәкликни сақлаш; уйғур аптонум районда муқимлиқ хизмитини яхши ишләп, терорлуққа зәрбә беришни давамлаштуруш; шинҗаң һекайисини давамлиқ сөзләп шинҗаңниң яхши образини тикләш” дегәнләрни алаһидә тәкитлигән.

11-январ күни американиң “ташқий ишлар тори” да “ишәнчсизлик вә ковид-19 юқумидики бурулуш, ши җинпиңниң дөләтни башқурушни қийинлаштуруветиду” сәрләвһәлик мақалә елан қилинған.

Мақалидә хитайда 3 йил давамлашқан “юқумни нөлгә чүшүрүш қамали” мәғлуп болғандин кейинки еғир юқум сәвәбидин йүз бериватқан давалғуш вәзийити оттуриға қоюлған. Ши җинпиң өзи бивастә йетәкчилик қилған юқумни тизгинләш сияситиниң хитай пуқралиридила әмәс, һәтта һөкүмәт әмәлдарлиридиму наразилиқ қозғиғанлиқи үчүн, ши җинпиңниң өз һакимийитини сақлап қелиш әндишисиниң барғанчә күчийиватқанлиқи көрситип берилгән.

Мақалидә нөвәтә еғирлашқан юқум вәзийитигә ши җинпиңниң хата сиясити сәвәп болғанлиқи һәққидә мундақ дийилгән: “хитай 2022-йилиниң ахирида аләмшумул давалғушни баштин кәчүрди. Үч йилдин буян, хитай рәиси ши җинпиң өзиниң “ковид-19 ға қарши хәлқ уруши” дәп атиған һәркиитини қанат яйдуруп, мурәссә қилмайдиған ковид-19 юқуми тарқилишиниң алдини алмақчи болди. Әмма әмәлийәт бу сиясәтни давамлаштурғили болмайдиғанлиқини испатлиди. Чүнки бу сиясәт һәддидин зиядә қаттиқ йолға қоюлған болсиму, омикрон вариянтиниң юқумлинишини контрол қилғили болмиди. 2022-Йили 12-айниң бешида йүз бәргән бир қатар пәвқуладдә аммиви наразилиқ намайишлар вә ковид-19 юқумини контрол қилиш сияситини давамлаштуруш, йәрлик һөкүмәтләргә иқтисадий бесим елип кәлгәндин кейин, бейҗиң туюқсиз ‛нөл ковид‚ сияситидин ваз кечип, вирус юқуминиң әвҗ елишини кәлтүрүп чиқарди.”

Мақалидә хитайда еғирлашқан юқумлиниш вәзийити кәлтүргән наразилиқни бесиш үчүн, ши җинпиңниң өз һөкүмранлиқини мустәһкәмләштә техиму қаттиқ тәдбир сиясәтләрни йолға қоюшни давам қилидиғанлиқи мундақ баян қилинған: “барғанчә күчийиватқан наразилиқ кәйпияти ши җинпиң үчүн яман хәвәр. У 10 йиллиқ һөкүмранлиқ мәзгилидә, хәлқ арисида өзиниң яхши образини тикләшкә тиришти. Хәлқни өзиниң сияситиниң тоғрилиқиға ишәндүрнмәкчи болди. Гәрчә у пуқралар һоқуқи вә аз санлиқ милләтләрни бастуруп кәлгән болсиму, әмма у өзиниң образини тикләшкә вә һөкүмранлиқини әхлақий вә қануний җәһәттин капаләткә игә қилишқа урунуп кәлмәктә. Гәрчә һазирчә ши җинпиң вә униң партийәсиниң орниниң зәхмиләнгәнликигә һөкүм қилиш тәс болсиму, әмма иҗтимаий таратқуларда униң һөкүмранлиқидин бизар болуш кәйпияти ипадиләнмәктә.”

Америкада чиқидиған “бейҗиң баһари” жорнилиниң баш муһәррири, вәзийәт анализчиси ху пиң әпәндиниң қаришичә, хитайниң алий һөкүмрани болған ши җинпиңға нисбәтән, хитайда юқум әвҗигә чиқип наразилиқ вә тәнқитниң күчийиши, униң хитайдики образини чүшүрүвәткән. Бу вәзийәт ши җинпиңни әнсиритип тәдбир қоллинишқа мәҗбур қилмақта икән.

Ху пиң мундақ деди: “бултур 20-қурултайда ши җинпиңниң шәхсий һөкүмранлиқи әң юқури пәллигә чиқти. Әмма униңдин кейин йүз бәргән юқумлиниш долқуни вә юқум кәлтүргән өлүм паҗиәлири ши җинпиңниң шәхсий образини әң төвән һаләткә чүшүрүп қойди. Униң һазирқи орни интайин аҗиз һаләттә турмақта. У хитайдики юқумни контрол қилишқа өзи йетәкчилиқ қилидиғанлиқини вә өзи мәсул болидиғанлиқини билдүргән. Һазир бундақ чоң мәсилә чиққан икән, әлвәттә у өзи җавабкар болуши керәк. Шуңа юқури-төвәндики һәммәйлән уни әйиблимәктә. Әмма у бу әйибләшләрниң һәммисини бастуруп болалмайду.”

Ху пиң сөзини давам қилип, ши җинпиңниң бу хил әйибләшләргә қоллиниватқан тәдбирлири һәққидә йәнә мундақ деди: “бу хил вәзийәт ши җинпиңни интайин әндишигә салмақта. Чүнки бу униң һөкүмранлиқиға давалғуш елип келиду. Шуңа у бундақ шараитта, һәр хил намларда йиғин ечип йолйоруқларни бәрмәктә. Әмәлийәттә униң мәқсиди пәқәт бирла. Йәни уни тәнқидлигән һәрқандақ авазни бастуруп уҗуқтуруш. Шуңа у алди билән партийә ичидики охшимиған авазларни бастуруштин башлимақчи. У һазир һәр хил баһаниләрни тепип, тохтимай йиғин ечишни давам қилмақта.”

Ху пиң әпәнди уйғур аптонум районлуқ парткомниң секритари ма шиңруйниң ши җинпиңниң йолйоруқи һәққидә ачқан йиғини һәққидә тохталди.

Униң билдүрүшичә, ма шиңруйниң мәркәз билән бирдәк болушни тәкитлиши, униң ши җиңпиңға болған садақитини ипадиләш болса, муқимлиқни тәкитлишигә нөвәттики давалғуш вәзийитидин әнсирәш сәвәп болған икән.

Ху пиң мундақ деди: “йәрлик һөкүмәтләр униң йолйоруқини йәткүзгәндә йеңи мәзмунларни қошуши тәбии әһвал. Чүнки шинҗаң бу мәсилидә алаһидә орунда туриду. Чүнки ‛ақ қәғәз инқилаби‚ үрүмчидики от апити паҗиәсидин кейин йүз бәрди. Униң алдида шинҗаңда юқум қамали йерим йилдин артуқ давам қилди. Уйғур аптонум райони ‛юқумни қамал қилиш тәдбири‚ниң әң чоң зиянкәшликигә учриди. Буниңға райондикиләрниң наразилиқи әлвәттә әң күчлүк. Бу пәқәт уйғурларниңла наразилиқи биләнла чәкләнмәйду. Райондики хитайларниңму наразилиқи күчлүк болди. Шуңа ши җинпиңниң нуқтисидин қариғанда, ши җинпиң райондики вәзийәттин әнсирәйду вә районни контрол қилишни ойлайду. Уйғур аптонум райондики әмәлдарлар болса, районда йерим йил давамлаштурған юқумни қамал қилиш тәдбирлири сәвәплик, райондики наразилиқ вәзийитидин әнсирәйду. Улар көңлидә ши җиннпиңға нарази болсиму, әмма районда йүз бериш еһтимали болған һәрқандақ муқимсизлиқ вәзийитиниң алдини елишни ойлайду. Шуңа улар ши җинпиңға болған садақитини ипадиләш билән бирликтә, районда муқим вәзийәт сақлаш вә терорлуққа зәрбә беришни тәкитлимәктә.”

Дуня уйғур қурултийи иҗраийә кометитиниң муавин рәиси елшат һәсән әпәндиму зияритимизни қобул илип өз қарашлирини ортақлашти.

Илшат һәсән әпәндиниң қаришичә, ши җинпиң йүргүзгән “юқумни нөлгә чүшүрүш” қамалиниң мәғлубийити, ши җинпиңға болған наразилиқни күчәйткән. Шуңа бу хил әһвалда ши җинпиң өзиниң диктатур һакимийитини қоғдаш қайғусида қалған.

Илшат һәсән әпәнди йәнә хитайниң ишғалийәт сиясити астидики уйғур диярида ши җинпиңниң йолйоруқлириниң техиму қаттиқ һаләттә иҗра қилинидиғанлиқини билдүрди.

Униң билдүрүшичә, ши җинпиңниң йолйоруқини йәткүзгән ма шиңруйниң йиғинда ши җинпиң вә партийә билән бирдәкликни сақлаш, районда муқимлиққа капаләтлик қилип, терорлуққа зәрбә бершни тәкитлишидики мәқсити, хитай һөкүмитиниң ишғалийити астидики бу земинни сақлап бериш вәзиписини яхши орунлайдиғанлиқиға вәдә бериш икән.

Ма шиңруйға охшаш уйғур дияриға кәлгән һәрқандақ хитай әмәлдари, йиллардин буян терорлуққа зәрбә беришни тәкитләш арқилиқ, районда йүз бериш еһтимали болған һәрқандақ наразилиқниң алдини елип төһпә көрсәткәнликини ипадиләш вә хитай компартийәсигә болған садақитини билдүрүш арқилиқ, өзиниң сиясий мәқситигә йетишни нишан қилип кәлмәктә икән.