Xitay kompartiyesige qarshi kéngiyiwatqan namayishlar: shi jinpingning zawalliq küni yéqinlawatamdu?

Muxbirimiz eziz
2022.11.29
urumchi-ot-shanghai-namayish Tajsiman wirus (COVID-19) qamaligha naraziliq bildürüp we ürümchide binagha tutashqan ot apitide oyliridin chiqalmay qaza qilghanlarni xatirilep namayish qiliwatqanlarni tutqun qiliwatqan körünüsh. 2022-Yili 27-noyabir, shangxey.
AFP

Xitay hökümiti 1989-yili “Tyen'enmén qirghinchiliqi” din kéyin duch kelgen bir qétimliq eng keng kölemlik xelq namayishi 25-noyabirdin bashlap xitayning herqaysi chong sheherliride, jümlidin shangxey, chongching, gu'angju qatarliq sheherliride tushmu-tushtin bashlandi. Ürümchidiki “24-Noyabir ot apiti” paji'esini pilte qilghan bu namayishlarning eng yuquri pellisi shangxeyde otturigha chiqti. Shu qatarda namayishchi xitaylar “Shi jinping texttin chüshsun! kompartiye texttin chüshsun!” dep tunji qétim ashkara sho'ar towlidi.

“Wal sitrét zhurnili” gézitining 27-noyabirdiki tehrirat maqalisida körsitilishiche, xitayda muhit mesilisi, yerlik hökümetlerning zorluq-zombuluqi yaki iqtisadiy mesililer tüpeylidin her xil kölemdiki puqralar namayishi oxshimighan rayonlarda körülüp kéliwatqan bolsimu, emma xitay kompartiyesige we shi jinpinggha qarshi sho'arlar biwaste towlan'ghan bu xildiki namayish körülüp baqmighan. Yene kélip izchil türde “Dunya boyiche eng mukemmel nazaret sistémisigha ige bolghan saqchi döliti” dep qarilip kéliwatqan xitayda xitay kompartiyesige qarshi menidiki herqandaq söz-herketning bedili bekmu éghir bolidighanliqi yillardin buyanqi köpligen tutqun we basturush herketliridin köplep melum bolghan. Ene shundaq mudhish bedelning sayisi lingship turiwatqanda minglighan xitay ammisining kochigha chiqip “Wirusni nölge chüshürüsh” siyasitini izchillashturushning chare-tedbirlirini bikar qilish, jümlidin ölük halda ijra qiliniwatqan “Qamal chariliri” ni emeldin qaldurush heqqide ashkara qarshiliq körsitishi xitay hökümitining “Mukemmel saqchi döliti” méxanizimi emiliyette hemmige qadir emeslikini biwaste halda körsitip bergen. Téximu muhimi ürümchidiki ot apitide hayatidin ayrilghanlarning birdek “Wirusni nölge chüshürüsh” siyasiti boyiche ölük ijra qiliniwatqan qamal tedbirlirining qurbani süpitide köyüp ketkenliki, ot öchürüsh xadimlirining weqe jeryanidiki byurikiratliqi qatarliqlar bu xil paji'elerning qamaldiki hemmila kishi duch kélishi mumkin bolghan ishlar ikenlikini, shundaqla wirus yuqumigha qarshi qamal chariliri tüpeylidin kélip chiqqan iqtisadiy chékinishning xitaydiki nechche on milyon nopusqa ige ottura tebiqe qatlimigha qanchilik ziyan séliwetkenlikini wastilik halda namayen qilghan. Bu heqte söz bolghanda “Istratégiye we xelq'ara tetqiqat merkizi” ning tetqiqatchisi brayin xart (Brian Hart) buning heqiqetenmu xitay üchün zor bir weqe ikenlikini mundaq tekitleydu:

“Derweqe biz hazir, shundaqla mushu hepte axirida körüwatqan bu menziriler rastla ajayip. Chünki aldi bilen bu hal bizge xitay miqyasida bir qétimliq omumiy xelq namayishi bolghanliqini körsitip berdi. Bundaq halet 1989-yilidin buyan téxi körülüp baqmighanidi. Ikkinchidin bu namayishchilar tajisiman wirusni kontrol qilish charilirige we shi jinpinggha qarshi chiqqan. Shuningdek bu charilerni we siyasetlerni özgertishni ashkara telep qilghan. Méningche bu halni ötken 30 yilda zadila körülüp baqmighan bir ehwal déyishke bolidu”.

Tajsiman wirus (COVID-19) qamaligha naraziliq namayishi élip bériwatqan namayishchilar, aq waraq qeghez tutup, ürümchide ot apitide qaza qilghanlarni xatirilimekte. 2022-Yili 27-noyabir, béyjing.
Tajsiman wirus (COVID-19) qamaligha naraziliq namayishi élip bériwatqan namayishchilar, aq waraq qeghez tutup, ürümchide ot apitide qaza qilghanlarni xatirilimekte. 2022-Yili 27-noyabir, béyjing.
REUTERS

“Blumbérg xewerliri” ning 27-noyabirdiki obzorida körsitilishiche, xitayda tézdin yamrawatqan xelq namayishlirining xelq'arada bunche zor diqqet qozghishidiki yene bir muhim seweb bu hadisining xitay re'isi shi jinping xitay kompartiyesining 20-qurultiyida üchinchi qétim re'is bolup “Saylan'ghan” liqidin birer ay ötüpla bashlinishi bolghan. Bolupmu shi jinpingning “Tajisiman wirusini toluq kontrol qilish” arqiliq özining qabil rehber ikenlikini namayen qilish arzusi bir qatar méxanik charilarni üch yildin buyan qattiq qolluq bilen ijra qilish arqiliq emelge ashqan bolsimu, emma buning xelqqe qanchilik apet bolghanliqi “24-Noyabir ot apiti” din kéyin biraqla partlap chiqqan. Yene kélip xitay kompartiyesi mushu qétimliq wirus yuqumini kontrol qilish charilirini destek qilish arqiliq “Sotsiyalizimning gherp démokratiyesidin qanchilik ilghar ikenliki” ni teshwiq qilip kelgen. Shuning bilen birge wirus yuqumida ölgen kishilerning sanini yoshurush arqiliq xitayda wirustin ölgen adem gherp dunyasida ölgenlerdin ghayet zor derijide az ikenlikini bazargha salghan. Halbuki üch yilliq qamal mahiyette tajisiman wirusini kontrol qilishni emelge ashuralmighan, peqet uning tarqilishini melum waqit arqigha sürgen. Bu jeryanda shi jinpingning “Xitay milletchilikidin ilham alghan ghururi” gherb dunyasining waksinisini import qilishni qet'iylik bilen ret qilghan. Emma xitay ishlepchiqarghan waksina bu qétimliq wirus yuqumida kargha kelmigen. Yene kélip xitay xelqining omumiy immunét küchining qanchilik töwenliki shunche ashkara namayen boluwatqanda yéterlik doxturxana we ünümlük waksina bolmasliqi xelq ammisining sewri qachisini toldurghan amillarning biri bolup qalghan. Buning bilen shi jinpingning “Yéngi érasi” he dimestila patqaqqa pétip qélish qismitige duch kelgen.

CNN Ning 28-noyabirdiki xewiride éytilishiche, shangxeydin taki béyjinggha qeder bolghan jaylarda yamrawatqan bu xelq namayishliri az dégendimu 16 sheherde yüz bergen bolup, bular mahiyette xitay xelqining xitay kompartiyesige we shi jinpingning rehberlikige bolghan ghezep-nepritining bir qétimliq ashkara partlishi hésaplinidiken. Bolupmu herqaysi xitay sheherliridiki namayishlarda namayishchilar héchqandaq xet yézilmighan süt reng qeghez waraqlirini kötürginiche namayish qilghan hemde shu arqiliq “Sözligüsi bar shunche köp ishlar bolsimu ularning birsinimu éghizdin chiqarghili bolmaydighanliqi” dek ré'alliqni ishare qilghan. Beziler bu halni “Aq qeghez inqilabi” dep atashqa bashlighan.

CNN Ning 28-noyabirdiki xewiride tilgha élin'ghan bir özgichilik shu bolghanki, xitay da'iriliri meyli ürümchide bolsun yaki béyjingda bolsun birdek bu halni étirap qilmighan. Xitay tashqi ishlar ministirliqining bayanatchisi jaw lijyen bir qisim muxbirlarning “Keng ewj éliwatqan namayishlar sewebidin nöwettiki wirusni nölge chüshürüsh chariliri bikar qilinamdu?” dégen so'aligha qarita “Siz tilgha alghan ehwal ré'alliqning inkasi emes” dep jawab bergen. Ürümchide bolsa “Ösek söz tarqatqanlar we yuqumni kontrol qilish charilirige qarshi turup jemiyet tertiwini buzghanlarning qattiq jazalinidighanliqi” heqqidiki sözler hökümet bayanatidin orun alghan. Ene shu xil ré'alliqni közde tutqan halda bezi analizchilar nöwettiki xitay xelqining wirus yuqumini kontrol qilish charilirige qarshi namayishlirining xitay kompartiyesi we shi jinpingning hökümranliqini aghdurup tashlighudek qudretke ige emeslikini tekitleydu. “Töpilik” (The Hill) gézitining 28-noyabir sanida élan qilin'ghan yang jyenli imzasidiki obzorda bu hal alahide tekitlinidu. Shundaqla buning mahiyette amérika hökümiti üchün xitaydiki puqrawiy jemiyetning xitay kompartiyesige qarshi xelq herkitini qollash hemde xitay kompartiyesini aghdurup tashlashning “Altun pursiti” ikenliki éytilidu. Bu heqte söz bolghanda brayin xart nöwettiki ehwaldin qarighanda bu namayishlarning omumiy éqimgha aylinalishi qiyin ikenlikini mundaq eskertidu: “Ötken birnechche yilda xitay hökümiti wirusni nölge chüshürgenlikini dawrang qilip kelgen bolsimu buningda köpligen gumanlar bar idi. Xitay kompartiyesi bu tedbirlerni bir qétimliq muweppiqiyet süpitide teshwiq qilip kelgen hemde özlirining wirusni kontrol qilghanliqigha ispat qilghan idi. Emdilikte bu ishlar shi jinping üchün yéngi bir boyunturuq bolup qaldi. Emma uning bu mesilini qandaq hel qilishi heqqide késip birnerse dégili bolmaydu. Emma hepte axridiki menzirilerdin qarighanda shi jinping téximu köp xelq ammisining bu namayishqa egiship kétishidin saqlinish üchün buni qattiq qolluq bilen jimiqturiwétishi mumkin. Shunga bu namayishlar bek uzun dawam qilalmasliqi mumkin. 1989-Yilidiki oqughuchilar herkitimu pütün xitay miqyasigha yéyilghan bolsimu aranla ikki ay dawam qilalighan. Shunga bu ishlarni dawamliq közitishimizge toghra kélidu”.

“Washin'gton pochtisi” gézitining 28-noyabirdiki xewiride éytilishiche, xitay hökümiti tinch shekildiki bu namayishlarni basturushni bashliwetken bolup, nöwette qanchilik kishining mushu namayishqa baghlinip tutqun qilinishi heqqide köpligen texminler otturigha chiqishqa bashlighan. Emma eng muhimi bu qétimqi namayishta xelqning naraziliqigha chet'el hakimiyetliri emes, belki xitay hakimiyitining özi sewebchi ikenlikini xitaylarning bilidighanliqi ashkara bolghan.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.