“диктаторлуқниң баш көтүриши вә ‛өткүр күч‚ ниң кеңийиши” темисида муһакимә йиғини ечилди

Йеқинқи йилларда хитай вә русийәниң ахбарат саһәси, илмий тәтқиқат дуняси һәмдә мәдәнийәт саһәсигә ғайәт зор миқдарда мәбләғ аҗритип хәлқараниң өзлири һәққидики образини өзгәртишкә урунуп келиватқанлиқи, шуниңдәк бу җәһәттә бәлгилик нәтиҗиләргиму еришиватқанлиқи мәлум. Һәрбий күчләр вә иқтисадий қудрәткә нисбәтән “юмшақ” дәп қариливатқан бу йүзлинишниң һазирқи әһвалиға қарап чиқиш мәқситидә вашингтон шәһиридики “демократийәни илгири сүрүш фонди” 6-декабир күни бир мәйдан муһакимә йиғини өткүзди.

Алди билән мәзкур органниң рәиси карл гершмән ечилиш нутқи сөзләп, хитай вә русийәниң нөвәттә ташқи дуняға кеңийиватқан диктаторилиқ вә һакиммутләқлиқ хаһишиниң демократийә кәң әвҗ алған ғәрб дуняси үчүн қанчилик бир хәтәрлик һал икәнликини қисқичә әслитип өтти.

Шуниңдин кейин чүштин аввалқи муһакиминиң риясәтчиси, “демократийәни илгири сүрүш фонди” ниң хизмәтчиси шанти калатил сөз елип, нөвәттики диктатора һакимийәтләрниң өз тәсирини кеңәйтиш урунушлириниң илгирики вақитлардин тартип “юмшақ күч” дәп атилип келиватқанлиқини, әмма һазир дуняға ямраватқан бу күчниң әмәлийәттә унчә “юмшақ” әмәс, бәлки “өткүр” шәкилдә дуняниң демократийәсигә вә яшлар топиға ичкириләп кириватқанлиқи һәмдә уларға зор дәриҗидә тәсир көрситиватқанлиқини баян қилди.

Шуниңдин кейин бүгүнки муһакимигә тәклип қилинған мутәхәссисләрдин җессика лудвиг нуқтилиқ қилип хәлқара җамаәт хитай вә росийәни дунядики асаслиқ сиясий күчләрдин дәп қараватқан әһвалда бу мәмликәтләрниң өзиниң хәлқаралиқ “чоң күч” яки “иқтисадий қудрәт саһиби” дәйдиған образиға тәсир йәткүзүп қоюш еһтимали болған һәрикәтләрниң алдини еливатқанлиқи, шуниңдәк өзиниң “йүзини төкүветидиған” һәрқандақ интилишни шәпқәтсизләрчә бастуруватқанлиқини, болупму хитайниң бу җәһәттә пүтүн күчи билән пуқраларниң мушу хилдики “дөләтниң образиға тәсир йәткүзидиған” ишларни садир қилишини тосуватқанлиқини, буниң билән инсан һәқлириниң асанла пайхан болуватқанлиқини тәкитләп өтти.

Арқидин хәлқарадики даңлиқ язғучи, испанийәдики “дуня” вә “иқтисадшунаслар” қатарлиқ чоң гезитләрниң хитайда даимий турушлуқ сабиқ мухбири хуан карденал сөз алди. У нуқтилиқ қилип хитай һөкүмитиниң ғайәт зор мәбләғ сәрп қилиш бәдилигә чәтәлләрдә түрлүк ахбарат қаналлирини тәсир қиливатқанлиқини, болупму мәркизий телевизийә истансисиниң һәрқайси мәмликәтләрдики тарқитилиш көлимини ашуруватқанлиқини, шуниң билән биргә хитай һөкүмитиниң чәтәлләрдики асаслиқ ахбарат органлирини мәбләғ билән тәминләш арқилиқ бу ахбарат васитилирини хитайниң тәшвиқат қоралиға айландурушқа урунуватқанлиқини шәрһлиди.

Бүгүнки муһакимә йиғинида сөз қилғучилар арисида америкидики “әркинлик сарийи” ниң хадими сараһ кук ханимму бар иди. У өзиниң тәтқиқат нәтиҗилиригә асасән нуқтилиқ қилип хитай һөкүмитиниң өзиниң иқтисадий қуввитигә тайинип чәтәлләрдики илмий саһәдә муштумзорлуқ қиливатқанлиқини, болупму бу органларниң хитайни “хапа қилидиған” һәрқандақ илмий паалийәтни тәшкиллишигә җан-җәһли билән қарши туруватқанлиқини, өзлири бурундин ярдәм берип келиватқан органларни болса “гәп аңлимиған һаман дәрһал әдәпләп келиватқанлиқини” чүшәндүрүп өтти.

Паалийәт ахирида хуан карденал зияритимизни қобул қилди. Биз униңдин нөвәттә хитайда баш көтириватқан диктаторилиқниң хитай дөлитиниң ичидә қандақ ақивәтләрни пәйда қилиши мумкинликини сориғинимизда у буниң һечқанчә йеңилиқ әмәсликини, мав зедоңниң диктаторилиқи һөкүм сүргән вақитларда милйонлиған кишиләр буниң қурбаниға айлинип кәткәнликини, гәрчә һазир заман өзгәргән болсиму хитайға һөкүмранлиқ қиливатқан коммунистик партийәниң характеридә һечқандақ өзгириш йүз бәрмигәнлики үчүн бу хил диктаторилиқниң давамлиқ һалда сансиз кишиләрниң җениға замин болуши мумкинликини тәкитлиди.

Йиғинға вашингтон шәһиридики алий мәктәп оқуғучилири, һәр саһә кишилири вә алақидар органларниң вәкиллири қатнашти.