Xitayning yéngi yilliq teshwiqati we uning kirzisqa tolghan weziyiti

2023-Yil kirish harpisida xitay hökümiti ötken yilliq netijilirini maxtap, yéngi yilliq “Büyük pilan”lirini élan qilghan.

 Shi jinping yéngi yil harpisida nutuq sözlep, ötken yilliq netijilirini bayan qilip ötkende, yuqum mezgilidimu xitayning yenila dunyaning 2-chong iqtisadiy gewdisi bolush ornini saqlap kelgenlikini, “Kowidni tizginlesh kürishi” ning yéngi basquchqa qedem qoyghanliqini, xitay kompartiyesining “Xelqni hemmidin üstün, hayatliqni hemmidin üstün” qoyidighanliqini éytqan. Halbuki, emeliyet del uning eksiche bolup, taratqularda chiqiwatqan xewerlerge qarighanda,  xitayning “Yuqumni nölge chüshürüsh” qamal siyasiti bolsun, yaki yéngidin yolgha qoyghan échiwétish siyasiti bolsun, hemmisi xitay puqralirigha balasi apet élip kelgen.  Nöwette xitaydiki yuqumdarlar we ularning ölüsh nisbiti dawamliq köpeymekte iken.

Kanadaliq xitay yazghuchi we zhurnalist shéng shö xanim ziyaritimizni qobul qilip, shi jinpingning yéngi yilliq nutqigha baha bérip mundaq dédi: “ Shi jinpingning sözligenliri nöwette xitayda yüz bériwatqan ishlar bilen asasen munasiwetsiz. Mesilen, hazir xitayda nurghun adem  kowid yuqumidin ölüwatidu. Shi jinping bu heqte bir éghizmu gep qilmidi. Xitay kompartiyesi qurulghandin bashlapla, kommunizmni nishan qilghan bir siyasiy guruh. Insaniyet tarixi shuni ispatlidiki, bu guruhning hakimiyiti nahayiti rezil we qebih. Xitay kompartiyesi qurulghan kündin bashlap, xelqni insan qatarida körgen emes. Shunga uning siyasitide xelqni oylash, xelq üchün xizmet qilish dégen nerse yoq. Belki ular radikal, shexsiyetchi, wehshiy bir menpe'et guruhini shekillendürgen. Ular xelq üchün xizmet qilish u yaqta tursun xelqni qul qilidu, xelqning mülkini bulap talaydu. Emeliyette ular ötken 70 yildin bashlap shundaq qilip keldi”.

“Xitay xelq'ara téléwiziye tori”(CGTN)  2-yanwar küni bir qisqa widiyo tarqitip, xitay re'isi shi jinpingning 2022-yil xongkong we Uyghur rayonigha barghandiki yolyoruqliri, bu ikki rayonning kelgüsi heqqide otturigha qoyghan köz qarashlirini teshwiq qilghan.

Bu widiyoda körsitilishiche, shi jinping 2022-yil xitayda 7 qétim jaylarni közdin kechürüshke chiqqan bolup, “Yézilarni güllendürüsh, ékologiyelik medeniyet berpa qilish, yuqiri süpetlik tereqqiyatni qolgha keltürüsh, meniwi medeniylik qurulushini ilgiri sürüsh” dégendek siyasetlirini tekitligen.  U 7-ayda Uyghur rayonini közdin kechürgende, Uyghur rayonidiki siyasetning yaxshiliqini, yilda bir siyasiy nishanni emelge ashuridighanliqini, yilda bir nechche mesilini hel qilidighanliqini maxtighan. “Her milletning bir arghamchidek baghlinip, bir anarning danisidek zich uyushup tiri'iship algha ilgirilishi kérek” likini éytqan.

Amérikadiki xitay weziyiti analizchisi ma jü ependi xitayning her waqit aghzidin chüshürmeydighan atalmish“Milletler ittipaqliqi” heqqidiki köz qarishini bildürüp mundaq dédi:  “Bu yerdiki ittipaqliq söz menisidiki ittipaqliq emes, belki xitayni, jungxu'a milletlirini,  xu'ashya milletlirini merkez qilghan ittipaqliq. Bu dégenlik, xitay kompartiyesi yaki shi jinping qizil quyashtek merkezde, qalghanliri uning etrapida zich uyushqan bolushi kérek.  <Milletler ittipaqliqi>dégini, xitaylarni, xitay medeniyitini asas qilghan ittipaqliq bolup, siliqraq éytqanda xitay medeniyitige qoshulup kétish, qopalraq éytqanda bashqa milletlerning medeniyitini yoqitip, ularni birla xitay medeniyitige aylandurush. Xitay hergiz men sen bilen ittipaqlishay démeydu, belki sen méning yénimgha kélishing kérek, deydu. Xitaydiki atalmish milletler ittipaqliq tarixtin béri shundaq bolup keldi”.           

Shi jinping yéngi yilliq nutqida xitayning dunyaning tinchliqi we tereqqiyati üchün töhpe qoshidighanliqini bildürgen bolup, amérika qatarliq gherb ellirige özining dunyagha tehdit bolmaydighanliqi heqqide isharet bergen.  Ruytrés agéntliqi'ining xewer qilishiche,  xitayning sabiq tashqiy ishlar ministiri wang yi 1-yanwar küni maqale élan qilip, xitayning amérika bilen di'alog qurup, munasiwetlerni yaxshilishi kéreklikini bildürgen. Analizchilar buni xitayning ichki we tashqi kirzislargha boghuluwatqanlqi, shunga amérika bilen yarishishtin bashqa amali yoqluqigha baghlap chüshendürmekte. Amérikadiki rend siyaset tetqiqat merkizining xitay ishliri tetqiqatchisi raymond ko (Raymond Kuo)  mundaq deydu:

“Wang yining amérikani hemkarliqqa chaqirishi menche ejeblinerlik emes. Bu xitay bilen amérika otturisidiki toqunushning heriketchan ikenlikini bildüridu.  Baydén hökümitining tüp meqsiti xitay bilen düshmenlishishtin köre yenila yaxshi ötüp kétish. Ikki terep sürkiliship yürgende baldurraq yariship qalghanning ziyini yoq؛  emma bu yerdiki halqiliq mesile,  xitayning qanchilik semimiy we ishenchlik bolushidur. Bu jehette xitaygha taza ishenchim yoq”.

Yazghuchi shéng shö xanimning qarishiche, xitayning yéngi yilda téximu köp kowid krizisi we iqtisadiy bésimgha uchraydighanliqi texmin qiliniwatqan bu künlerde shi jinpingning yéngi yilliq nutqi peqet “Yalghanchining köz boyamchiliqi we xam xiyali” din bashqa nerse emes iken, hemde  xitay kompartiyesining teshwiqat éhtiyajini qamdashtin bashqa ishqa yarimaydiken.