Muhajirettiki Uyghurlar: “Balilar yat milletke nikahlansa, özimizdin körimiz”

“Balilar yat milletke nikahlansa qandaq qilisiz” dégen témidiki ziyaretler dawamida ata-anilarda terbiyege unimisa ixtiyarigha qoyup bérish, qoshulmasliq, ada-juda bolush, türk qanliq bolushni tekitlesh, musulman bolushni tekitlesh, balini ixtiyarigha qoyup bérip newrini Uyghur qilip terbiyelesh dégendek perqliq qarashlar meydan'gha chiqti.

Xéli köp qisim ata anilar Uyghurdin bashqa héch bir millettin kélin yaki küy'oghulluq bolushni tesewwur qilalmaydighanliqini bildürüp, eger shundaq ehwal körülse buni balilardin emes, belki özidin köridighanliqini éytti.

Muhajiretke koniraq Uyghurlarning közitishiche, ata-anilar yat ellerge kelgende yerliklerge qarighanda bekrek ishleshke toghra kélidiken. Uyghurlarning jama'et pa'aliyetlirige qatnash, waqit we türlük özürler sewebidin qatniship bolalmaydiken. Özi yéngi til öginishning derdini köp tartqachqa balilarning shu tilda rawan sözleshliri ularning meslikini keltüridiken we ulardin öginishke bashlaydiken. Ata-anilarning a'ilide yat tilgha maslishishi balilarda könüp qélishni keltürüp chiqirip ana til untulidiken. Uyghurche sözliyelmeslik balilarda Uyghurlarning sorunidin qéchish, Uyghurlardin yatsirash, pishshiq bilidighan tildiki kishiler arisida özini téximu erkin hés qilip shu tildiki kishilerge mayilliq, muhebbet körülidiken we shu tilni sözleydighan kishiler bilen nikahliq bolidiken. Tekshürüshimizche, muhajirettiki ikkinchi ewladta yat milletler bilen nikahlinishlar türkiye, gérmaniye, amérika, gollandiye, se'udi erebistan qatarliq ellerde alliqachan körülüp ajrishishlarmu yüz bérip bolghan.

Norwégiyede yashaydighan Uyghur ziyaliysi se'id ekrem aka yuqiriqi ré'alliqni közetken bolup, uning qarishiche, balilarni Uyghurlarning sorunida chong qilish, yashliq mezgilidin bashlap ching tutush, eger yat millettin bolghanlargha mayilliq körülgen haman waqtida aldini élish kérek iken.

Yawropada yashaydighan yene bir Uyghur muhajir eger balilarda jora tallashta yat milletke mayilliq körülse, ada-juda bolidighanliqini tekitlidi.

Türkiyede yashaydighan Uyghur ziyaliysi méhri'ay beshtoghraq balilarning yat milletke nikahlinishigha qet'iy qarshi bolup, özining bu heqtiki oylighanliri we tedbirliri heqqide pikir bayan qildi.

Norwégiyede yashaydighan bir ölima eger Uyghur balilarda yat milletke nikahlinish körülse, ata-anilarning buni özidin körüshi kérekliki heqqide toxtaldi.

Kanadada yashaydighan Uyghur ziyaliysi ruqiye turdush xanim köchmenlerge mulazimet qilish ornida yat millettin bolghan yashlarning nikahlinish ehwalini közetken bolup, millet atlap nikahlan'ghan mutleq köp sandiki yashlarning ajrishishlirigha we bextsiz a'ile turmushigha shahit bolghan. U mundaq millet halqighan nikah sewebtin kélip chiqqan a'ile zorawanliqigha, balilardiki psixik binormalliqqa, ayallardiki uyqusizliq, endishe, erlerdiki haraqkeshlik, zeherge bérilish qatarliq hadisilerning aldini élish üchün ata-anilarni balilirigha kichikidin Uyghurluq terbiyesi bérishke dewet qilsa, yashlardin nikahni bir xususi hadise dep addiy qarimasliqqa chaqiriq qilidiken.

U, balilirining yat millet bilen nikahlinishigha qet'iy qarishi iken, alimadis shundaq bolup qalsa, newrisini özi béqip Uyghur qilip terbiyeleydiken.

Hazirqi Uyghurlarning muhajiretke yüzlinishi 1949-yildin kéyin we undin kéyinki siyasiy basturushlar dawamida ewj alghan bolup, ular ichide ottura asiyagha köchken Uyghurlar burun topliship olturaqlashqan qérindashliri bilen birlikte öz ichide nikahlinip Uyghurluq mewjudiyitini dawam qilip kelgen. Türkiyege köchken Uyghurlarmu qeyseri shehiride bir mehelle bina qilip Uyghur élidin we öz ichidin nikahlinip kimlikini yoqatmighan. 90-Yillardin kéyin gherb dunyasigha yüzlen'gen Uyghurlarning téxi birer elde birer chongraq mehelle berpa qilghanliqi melum emes. Shunga bu Uyghurlar öz mewjutluqini ikkinchi ewladqa qandaq yetküzüsh heqqide jiddiy ghem yéyishke bashlighan bolup, nikahlinish mesilisi ularning béshini qaturuwatqan éghir mesililerni biri iken.