Xitay-yapon urushi mezgilidiki Uyghur éli arqiliq toshulghan qoral-yaraqlar

Bu yil 3-séntebir küni xitay hökümitining 1949-yilidin buyan tunji qétim özining yapon'gha qarshi urushta we fashizmgha qarshi urushta ghelibe qilghuchi döletlik salahiyitini namayan qilidighan herbiy parat ötküzdi. Herbiy paratta xitay azadliq armiyisi we döletning herbiy-siyasiy we iqtisadiy küchining qudret tapqanliqi namayan qilin'ghanliqi, hetta bir qisim eng ilghar qorallirining namayan qilin'ghanliqi heqqide köplep yézildi.

1937-1945-Yilliri arisida xitayning yaponiye militarizmining ishghaliyetchi qoshunlirigha qarshiliq körsitish urushining ghelibe qilishidila sowét ittipaqi we amérikining herbiy yardimining. Jümlidin mezkur ikki dölet armiyisining yaponiye qoshunlirini asiya-tinch okyan rayoni we manjuriye, koréye qatarliq jaylarda meghlup qilip, teslim bolushqa qistishining alahide rol oynighanliqi tarixchilar teripidin tekitlenmekte.

Sowét ittipaqi bilen xitay 1937-yili, 21-awghust küni “Öz'ara hujum qilmasliq shertnamisi”imzalighandin kéyin, ikki döletning yaponiyege qarshi herbiy hemkarliqi üchün asas sélindi. Ene shu shertname asasida shu yili, 14-séntebir küni junggo terep wekilliri moskwada sowét ittipaqi dölet mudapi'e ministirliqi bilen sowét ittipaqining herbiy-téxnika yardimige érishish heqqide kélishim hasil qilghan. Sowét ittipaqi terep xitaygha töwen ösüm bilen qerz hésabida qoral-yaraq,oq-dora we bashqa eshyalarni bérishke maqul bolghan.

Rusiye tarixchiliridin gorbachofning yézishiche, 1937-yilidin 1941-yilighiche bolghan besh yil jeryanida sowét ittipaqining junggogha bergen qoral-yaraqlirining qimmiti 122 milyon 500 ming dollar bolup, sowét ittipaqi xitaygha jem'iy 1235 dane her xil tiptiki ayropilan, yeni 777 dane hujumchi ayropilan, 408 bombardimanchi ayropilan, 100 meshiq ayropilani, 14 ming dane stankiway we qol pilimoti, buning üchün 210 milyon pay oq, 31 ming 600 hawadin tashlinidighan bomba, 2 milyon pay zembirek oqi, 180 milyon pay miltiq oqi, 82 dane tanka, 600 rémont zawuti, 1255 aptomobil we yene traktor qatarliqlar bergen.

Sowét ittipaqi yene 300 herbiy meslihetchi we 5000 herbiy xadimni shuningdek uchquchilarni yardemge ewetken bolup, sowét meslihetchiliri urush seplirige qomandanliq qilishqa meslihetchilik qilghan. Sowét uchquchiliri köp hawa jenglirige qatniship yapon ayropilanlirini yoqatqan idi.

Rus tarixchisi néxning yézishiche, sowét ittipaqining xitaygha bergen barliq oq-doriliri we qoral-yaraqliri Uyghur éli arqiliq ötidighan “Z” yoli dep atalghan yol arqiliq toshulghan bolup, qorghastin kirgen bu yolda sowét aptomobilliri qoral we oq-dorilarni hem herbiy xadimlarni toshughan idi. Bu, yol xitayning birdin-bir qoral-yaraq kélish menbesi bolup qalghan idi.

Tarixchi qehriman ghojamberdining éytishiche, sowét ittipaqi yene 1945-yili, 8-ayda bir milyon 200 ming kishilik qoshunini manjuriyege kirgüzüp, yaponiye armiyesini tarmar qilghan idi.

Uning aldida bolsa amérika armiyisi yaponiye qoshunlirini asiya-tinch okyan rayonida tarmar qilip, asasliq küchini yoqatqan idi.