Хитай сенкаку мәсилисини қорал күчи билән һәл қилишқа тиришиватамду?

Японийәлик журналист масару соманиң хитай - японийә арисидики сенкаку арили маҗираси һәққидики мақалиси

Хитай - японийә арисидики сенкаку арили маҗираси из чил давам қиливатқан пәйттә японийәлик журналист масару сома бу һәқтә бир мулаһизә мақалиси елан қилип, бәзи көзәткүчиләрниң хитайниң мәзкур арал мәсилисини қорал күчи билән һәл қилишқа тиришиватиду, дәп қарайдиғанлиқи оттуриға қойған.

Юқиридики қарашлар у йеқинда елан қилған “хитайниң әң ахирқи императори ши җинпиң қейин әһвалда” намлиқ сиясий анализ мақалисидә оттуриға қоюлған. Мақалә японийә шогакан нәшрияти тәрипидин нәшр қилинидиған “сапио” журнилиниң 2016 - йиллиқ 3 - саниға бесилған.

Һалбуки, масару соманиң мулаһизиси һәққидә тохталған бәзи мутәхәссисләр хитайниң японийәгә һуҗум қилғудәк күчи йоқлуқини билдүрүшти.

Журналист масару мақалисидә алди билән хоңкоңдики хитай - япон мунасивәтлири мутәхәссислириниң икки дөләт оттурисидики үзлүксиз җиддийлишиватқан сенкаку арили мәсилисигә даир бир қисим қарашлирини қисқичә оттуриға қоюп өткән.

Мутәхәссисләрниң ейтишичә, хитай деңиз армийәсиниң йеңидин өзгәртип ясиған уруш парахотлири, күрәшчи айропиланларниң һимайисидә юқири сүрәт билән илгириләп, сенкаку арилиға тезликтә һуҗум қилиш иқтидариға игә икән шундақла японийә деңиз қоғдаш қисми буниңға тақабил туралмайдикән.

Мақалидә көрситилишичә, 2016 - йили 1 - айниң 3 - күни хитайниң уруш парахотлири сенкаку арили әтрапиға йәнә йеқинлашқан болуп, японийәдики бәзи бир һәрбий мутәхәссисләр бу парахотларни йеңидин ясалған уруш парахотлири дәп пәрәз қилған.

Хоңкоңдики “сумурғ” телевизийә қанилиниң 9 - февралдики хәвиридә, японийә дөләт мудапиә министирлиқиниң дейишичә, хитай деңиз армийәсиниң разведка кемилири йеқинда японийәниң чиба өлкисидики йерим араллар әтрапида һәрикәттә болған, әмма японийә деңиз тәвәликигә кирмигән.

Японийә телевизийә қаналлиридики бу һәқтики хәвәрләрдә, японийә дөләт мудапиә министирлиқи 8 - феврал юқириқи учурға алақидар сүрәтләрни елан қилған вә хитай разведка кемилириниң һәрикитини бинормал һәрикәт дәп қариған.

Мақалидә әскәртилишичә, 2011 - йилидин 2015 - йилиғичә болған арилиқта хитайниң уруш парахотлири японийә деңиз тәвәликигә әң көп киргән йили 2015 - йили болуп, улар шу йилниң өзидила 20 қетимдин артуқ һәрикәт елип барған.

Хитайниң бу хилдики уруш тәйярлиқини елип бериш һәрикитиниң өткән йилидин башлап җиддийләшкәнликини, бәзи япон мутәхәссислири японийә һөкүмити уруш қилиш қанунини әслигә кәлтүрүшкә тиришиватқан бир пәйттә, хитайниң мәқсәтлик һалда японийә билән америкиға қарши елип барған қаршилиқ һәрикити дәп қарайдикән.

Зияритимизни қобул қилған икки дөләт арисидики арал мәсилисигә изчил диққәт қилип келиватқан японийәдики манҗу аял язғучи меңша бу һәқтә өзиниң қарашлирини баян қилип: “хитайниң баш министири җу енләй билән японийә 1972 - йили тунҗи қетим дипломатик учришиш елип барғанда, хитай сенкаку арал мәсилисини оттуриға қоймиған иди. Лекин кейин ялған тарих ойдуруп бу арални талишишқа башлиди. Хитай бу мәсилидә хәлқара сотқиму чүшәлмәйду. Бирақ хитайниң һәрбий тәйярлиқи мәлум дәриҗигә йәткәндә сенкаку арилиға һәрбий һәрикәт қоллиниду. Хитайниң үзлүксиз һәрбий хираҗитини ашуруши сәвәбидин японийә тәрәпму һәрбий җәһәттә өзини күчләндүрүшкә башлиди” деди.

Японийәдики сиясий көзәткүчиләрдин арима хитай билән японийәниң уруш қилиш еһтималлиқи һәққидә тохтилип:“мениңчә, һазирқи вақитта икки дөләтниң уруш қилиши мумкин әмәс. Һәр икки тәрәп урушниң өзлиригә пайда елип кәлмәйдиғанлиқини обдан чүшиниду. Шуңа икки тәрәп уруштин сақлиниш үчүн көпрәк сөһбәтләр елип бериши керәк дәп қараймән” деди.

Бирақ, сиясий көзәткүчиләрдин кенширо сенкаку арили мәсилиси һәққидә тохтилип:“сенкаку арили японийәниң туприқи болсиму, бирақ хитай бу мәсилидә изчил өз мәйданини өзгәртмәй келиватиду. Хитай мениңчә бу мәсилисини уруш қилиш арқилиқ һәл қилишқа тәйярланған болуши мумкин” деди.

Мақалидә йәнә хоңкоңдики “а т в” телевизийә қанилиниң мәсулиниңму сөзи нәқил қилинған болуп, у сөзидә: “ши җинпиң армийиниң барлиқ һоқуқини чаңгилиға еливалди. Хитайниң 7 һәрбий райони һазир җиддий урушқа тәйярлиқ көрүватиду. Бу асаслиқ 7 һәрбий район мав зедуң заманисидә ички урушқа тәйярлиқ көргән болса, әмдиликтә ши җинпиң заманисидә чәтәлгә қарши урушқа тәйярлиниватиду. 2015 - Йилиниң ахири ши җинпиң бейҗиңда армийә рәһбәрлиригә йиғин чақирип, бу йилниң бешидин башлап өзиниң хитай хәлқ азадлиқ армийәсиниң әң юқири әмәлдари икәнликини билдүрди” дегән.

Мақалидә, хитай дөләт мудапиә университетиниң профессори люниң хитайниң сенкакуға һуҗум қилиш уруши тоғрисидики бәзи бир қарашлириғиму алаһидә орун берилгән болуп, у,:“хитай япон билән уруш қилса урушта ғәлибә қилиши мумкин әмәс. Ши җинпиң һазир қийин әһвалда қалди. Униңға қарши күчләр көп. японийәниң сенкаку арилиға һуҗум қилиш уруш пиланини ши җинпиңға қарши һәрбий ичидики күчләр пиланлиған. Улар бу уруш арқилиқ ши җинпиңни йоқатмақчи. Гәрчә бейҗиң токйоға нисбәтән қаттиқ қол болуш дипломатийәсини йүргүзүватқан болсиму, бирақ ши җинпиң сенкаку арилиға һуҗум қилиш урушни техи балдур дәп қарайду. Мәнму әлвәттә ши җинпиң билән бу мәсилидә охшаш қарашта” дегән.

Бейҗиңдики хитай дөләт мудапиәси университетиниң профессори лю юқиридики қарашлири һәққидә мәхсус доклат тәйярлап өткән йили мәркәздә ечилған хәлқ қурултийида буни оттуриға қойған.

Профессор лю доклатида: “әгәр биз японийә билән уруш қилсақ, һазирқи һәрбий күчимиздин қариғанда урушта “утуш” ни таллаш һоқуқимиз болмайду. Мутләқки уттуримиз. У чағда ши җинпиңниң дөләт башқуруш системиси вәйран болиду” дәп тәкитлигән.

Лю доклатида йәнә:“биз японийә билән уруш қилиштин сақлинишимиз керәк” дәп әскәрткән.

Дөләт мудапиә университетиниң профессори лю өзиниң хәлқ қурултийида оттуриға қойған доклатиниң бәзи мәзмунлирини йеқинда шинхуа агентлиқи мухбириниң зияритини қобул қилғанда ашкарилиған. Униң қаришичә, хитайниң һәрбий ичидә һазир дәрһал сенкаку арилиға уруш башлаш хаһишидики бир қисим әмәлдарлар болуп, улар ши җинпиңниң һәрбий һоқуқни өзигә мәркәзләштүрүвалғанлиқиға қарши икән.

Профессор люниң тәкитлишичә, хитай урушта ғәлибә қилиши үчүн алди билән армийә ичидики юқири дәриҗилик әмәлдарларни өзгәртиш, ши җинпиңға қарши һәрбий ичидики күчләрни йоқитиш керәк икән.