Yaponiye heptilik zhurnili: qazaqistanning yéngi yipek yoli qarishi xitay bilen oxshash

Yaponiye heptilik zhurnilining 19-maydiki sanida zhurnalist shanon téjining “Qazaqistanning yéngi yipek yoli qarishi xitay bilen oxshash” namliq qazaqistan-xitay diplomatik munasiwitige a'it siyasiy analiz maqalisi élan qilindi.

Maqalide, xitay dölet re'isi shi jinping yéqinda rusiyede ötküzülgen ikkinchi dunya urushi ghelibisini tebriklesh murasimigha qatnishish sepiri üstide qazaqistanda ziyarette bolghanliqini, xitay üchün hazirqi waqitning özide qazaqistan tolimu istratégiyilik dölet ikenlikini bayan qilghan.

Zhurnalist shanon téji maqaliside, shi jinping üchün qazaqistan tolimu ehmiyetlik bir dölet, chünki u yéngi yipek yoli iqtisadiy belwéghi qurushtin ibaret bu uzaq muddetlik siyasiy, iqtisadiy tüs alghan istratégiye pilanining ghelibe qilishidiki muhim tügünlerdin biri dep körsetken.

Qazaqistanda ziyarette bolghan xitay dölet re'isi shi jinpingning paytext astanada prézidént nezerbayifning hemrahliqida özining yéngi yipek yoli iqtisadiy belwéghi qurush pilanini élan qilip, qazaqistanning bu istratégiyilik pilanini qollap, xitay bilen yéqindin dostane munasiwette bolushini telep qilghanliqi maqalide alahide eskertip ötülgen.

Maqalide shundaqla ötken yili dékabir éyida qazaqistanda ziyarette bolghan xitay bash ministiri li kéchyangning astane bilen köp türlük iqtisadiy we bashqa siyasiy tereplerde öz ‏-ara kélishim hasil qilip, toxtamlashqanliqini bildürgen.

Shanon téjining qarishiche, ikki dölet öz -ara dostluqni kücheytishte qazaqistan xitay tereptin iqtisadiy menpe'etlerni qayrip qoyup, biri-birige ishench baghlighan heqiqiy dostlardin bolushni arzu qiliwatqan bolsimu, emma qazaqistan-xitay munasiwitide xitay dostluqining néfitke baghlighanliqi shundaqla xitayning asasliq meqsiti qazaqistanning tebi'iy bayliqlirini monopol qilish ikenliki hemmige ayan.

Qazaqistandiki bir qisim iqtisadshunaslarning, astane öz iqtisadini güllendürüshte yawro-asiya iqtisadigha yétekchilik qiliwatqan moskwagha egeshmey, belki xitay bilen birlikte ish élip bérishining zörürlükini tekitligenlikimu maqalide otturigha qoyulghan.

Qazaqistan xelq'ara siyasiy iqtisad tetqiqat merkizining mudiri heyder amirbayof:“Qazaqistan, dölet iqtisadini güllendürüshte peqetla xitayning yéngi yipek yoli iqtisadiy belwéghi qurush istratégiyilik pilanigha egeshkendila andin ronaq tapalaydu” dep qaraydiken.

Maqalide körsitilishiche, xitay dölet re'isi shi jinpingning yéngi yipek yoli iqtisadiy belwéghini berpa qilish istratégiyilik pilanida Uyghur éli bilen chégrasi hemmidin uzun bolghan qazaqistan bilen dostane munasiwet ornitishqa köplep küch serp qilishining asasliq meqsiti, rayon bixeterlikini kücheytish bilen birge, Uyghur élining iqtisadini yuqiri kötürüsh shundaqla Uyghurlarni bay qilish arqiliq, ularning xitay hökümitige bolghan türlük qarshiliq heriketlirini peseytish iken.

Yaponiye heptilik zhurnilida élan qilin'ghan mezkur maqale heqqide ziyaritimizni qobul qilip özining bir qisim özgiche qarashlirini bayan qilghan, uzundin buyan xitaydiki Uyghurlar mesilisige köngül bolup kéliwatqan xitay ishliri musteqil tetqiqatchisi yüki xanim shi jinpingning yéngi yipek yoli iqtisadiy belwéghi qurush pilanining Uyghurlarni bay qilish emes, belki Uyghur musteqilliq herikitini hessilep basturushni nishan qiliwatqanliqini bildürüp mundaq dédi:

-Shi jinping shundaqla béyjing hökümiti Uyghur élidiki Uyghurlarning iqtisadiy jehettin güllinishini peqetla xalimaydu. Shi jinpingning meqsiti yéngi yipek yoli iqtisadiy belwéghi qurush pilani bilen Uyghurlarni bay qilish emes, belki bu rayondiki xitay köchmenlirige köplep iqtisadiy menpe'et yetküzüsh. Shi jinping bu xildiki istratégiyesi bilen Uyghurlarni bay qilmisimu, Uyghur élidiki yer asti bayliqning özila Uyghurlargha yétip ashidu. Bu yéridiki halqiliq mesile, xitay hökümiti Uyghurlargha heqiqiy aptonomiye hoquqini bérish-bermeslik mesilisi bolup, Uyghurlar eger rastinila aptonomiye hoquqigha ige bolalisa, shundila ularning bay bolush éhtimalliqi bar. Shi jinpingning qazaqistan bilen bolghan munasiwetlerge köplep ehmiyet bérishi Uyghur élida yüz bériwatqan Uyghurlarning türlük musteqilliq heriketlirini basturush, ottura asiyadiki Uyghurlarning bu ishqa ariliship qilishini tosush bolup, xitay Uyghurlar köp olturaqlashqan qazaqistandin hemmidin bekrek endishe qilidu. Béyjing eger ottura asiya elliri bilen bolghan munasiwetni obdan saqlap kelmise, sherqiy türkistan mesiliside özige ot tutashturiwalidu. Shunga xitay döliti shangxey birliki teshkilatini ottura asiyani merkez qilghan halda qurup, Uyghur musteqilliq herikitini qattiq basturdi. Xitay yalghuz ottura asiyaghila emes, belki Uyghur éli bilen chégridash bolghan afghanistan, pakistanlar bilen bolghan dostluqqimu köplep pul xejlewatidu. Mundaqche éytqanda, shi jinpingning yéngi yipek yoli iqtisadiy belwéghini qurush pilani yipek yolidiki Uyghurlarni yoq qilishni asasliq nishan qilghan xelq'ara sehnide oynawatqan oyuni dep qaraymen.

Yuqiriqi awaz ulinishidin tepsilatini anglang.