“Yerlikler hemkarliqi” da bingtüenning néme ishi bar?

26-Iyun atalmish 3-nöwetlik “Xitay-qazaqistan yerlikler hemkarliqi munbiri” yighini tunji qétim ürümchide échilghan. Yighinning mezmunidin qarighanda, xitay bilen qazaqistandiki “Yerlikler” ning öz'ara menpe'et yetküzüsh, hemkarliqini chongqurlashturush arqiliq xitay-qazaqistan teqdirdashliq ortaq gewdisi berpa qilish bu yighinning bash témisi bolghan. Yighinda diqqetni tartidighan bir qisim muhim nuqtilar bolup, ulardin biri atalmish “Yerlikler hemkarliqi” dur.

uyghur.xjkunlun.gov.cn

Mezkur yighinning meqsiti yuqirida déyilgendek “Ikki döletning yerlikliri arisidiki hemkarliq we dostluq” ilgiri sürüsh déyilgen. Lékin Uyghur élide aptonomiye heqliri tartiwélin'ghan yerlikler bilen qazaqistandiki hör yerlikler arisida barawer bolghan hemkarliq, dostluq we ortaq nep élishlardin éghiz échish mumkinmu? bu xil hemkarliq eslide herqaysi döletlerdiki belgilik aptonomiye hoquqigha ige bolghan yerlik hökümetler arisida élip bérilishi kérek. Mesilen, gollandiyening melum bir shehiri qazaqistan yaki dunyadiki herqandaq bir döletning melum shehiri bilen herqaysi sahelerde diplomatik hemkarliq, dostluq munasiwiti ornitip, öz shehirining tereqqiyati üchün xizmet qilalishi mumkin. Emma Uyghur aptonom rayoni atalghan, emma Uyghurlarning aptonom heqqi tügül insaniy heqlirimu tartiwélin'ghan, depsende qiliniwatqan bir zéminda, bashqa bir döletning yerlik hökümiti bilen hemkarliq ornatqudek hoquq Uyghurlarning qolida barmu? bu so'alning jawabi nahayiti éniq, yeni bu yerde tilgha élin'ghan yerlikler hemkarliqida Uyghurlar közde tutulmighan. Undaqta Uyghur élige wakaliten yerlik süpitide qazaqistan yerlikliri bilen hemkarliq we dostluq ornitidighanlar éniqki yerlikler emes! undaqta mezkur yighin'gha “Yerlik” ni bash téma qilish tolimu külkilik emesmu?

Derweqe, ikki döletning “Yerlikler hemkarliqi” üchün ötküzülgen bu yighin'gha gerche shinjang Uyghur aptonom rayonining re'isi erkin tuniyaz riyasetchilik qilghan, zumret obul we nurlan abdumejin qatarliq yerlik emeldarlar qatnashqan bolsimu, lékin atalmish “Yerlikler hemkarliqi” gha da'ir söhbet bingtüenni merkez qilghan halda élip bérilghan. Yighinda qazaqistan terep bilen hemkarliq heqqidiki söhbette Bingtüenning siyasiy komissari, bingtüen shinjyen guruhining bash lédiri, shinjang Uyghur aptonom rayonluq partkomning mu'awin sékrétari li yiféy Pikir bayan qilghan. Yeni li yiféyning bayanlirida peqet bingtüen bilen qazaqistan arisidiki soda alaqe we buningdin kéyinki hemkarliqlar üstide toxtalghan. Li yiféy sözide bingtüen bilen qazaqistan arisidiki hemkarliqning künséri qoyuqlishiwatqanliqini, bu yil qazaqistan bilen bingtüen arisidiki import-éksport qimmitining 62.3 Pirsent ashqanliqini tilgha alghan. Shundaqla, bingtüenning nöwette qazaqistanning kanchiliq, yéza igilik, asasiy esliheler qurulushi, énérgiye qatarliq türlük sahelerde hemkarliqni kücheytiwatqanliqini, hetta chégra halqighan tor sodisi, yéshil énérgiye qatarliq yéngi sahelerdimu hemkarliqni chongqurlashturghanliqini éytqan. Eksiche, Uyghur élidiki yerlikler, Uyghurlar yaki yerlik karxanichilar bilen qazaqistanliq yerlikler arisidiki birer hemkarliq, dostluq heqqide héchnéme tilgha élinmighan. Téximu qiziqarliqi, mezkur yighinning ikkinchi küni, yeni 27-iyun, shinjang ishlepchiqirish qurulush bingtüeni ürümchide mexsus “Bingtüenni échiwétish” témisida qazaqistan we ottura asiyaliq karxanichilar bilen hemkarliq yighini ötküzgen.

Démek, “Yerlikler hemkarliqi” dégen chirayliq nam astidiki ikki dölet hemkarliqida qazaqistanliq yerlikler bilen hemkarlishiwatqanlar Uyghurlar emes, belki bingtüen we xitay shirketliridur. U halda shundaq bir so'alni sorishimizgha toghra kélidu, Uyghur aptonom rayonigha Uyghurlar yerlikmu yaki bingtüenmu? qazaqistan bilen bolghan yerlikler hemkarliqida bingtüenning néme ishi bar?

[Eskertish: mezkur obzordiki köz qarashlar peqet aptorgha tewe bolup, radiyomizgha wekillik qilmaydu]