B d t kéngishide Uyghurlar mesilisi yene bir qétim tekitlendi

Jenwede dawam qiliwatqan birleshken döletler teshkilati (b d t)ning yilliq kéngishide Uyghurlar mesilisi yene bir qétim tekitlen'gen. B d t kishilik hoquq kéngishining aliy komissari wolkér türk (Volker Türk) bu qétimqi kéngesh mezgilide qilghan sözide, Uyghur diyaridiki siyasiy weziyet heqqide qisqiche toxtalghan.

B d t ning tor bétide bérilgen melumatlargha asaslan'ghanda, wolkér türk sözide “Shinjang rayonidiki kishilik hoquq saheside saqliniwatqan mesililer ishxanimizni izchil endishige sélip kelmekte. Biz bu toghrisida dawamliq xitay hökümiti bilen sözlishiwatimiz” dégen. Uning bayan qilishiche, ularning ishxanisi yéqinda bir guruppa kishini xitaygha ewetken bolup, térrorluqqa qarshi turush we jinayi ishlar qanunliri saheside saqliniwatqan bezi mesililerni tekshürgen. Shu qatarda ayallar hoquqi we emgek heqqi mesilisi boyiche pa'aliyet qilghan bir qisim kishilerning éghir qamaqqa höküm qilin'ghanliqigha bolghan endishisini ipadiligen. Shu qatarda “Biz xitay da'iriliridin xalighanche tutqun qilin'ghan barliq kishilerni tézdin qoyuwétishni telep qilimiz” dégen.

Halbuki, “Kishilik hoquq boyiche xelq'ara mulazimet” teshkilati, “Kishilik hoquqni közitish teshkilati”, dunya Uyghur qurultiyi (d u q), “Xelq'ara kechürüm teshkilati” qatarliq teshkilatlar 20-iyunda élan qilghan ortaq bayanatta “Wolkér türkning bu sözliri nöwettiki ré'alliq üchün yéterlik emes” déyilgen. Uningda yene, “B d t ning shinjang heqqidiki 2022-yili élan qilin'ghan doklatida tilgha élin'ghan kishilik hoquq mesililirige qarita xitay hökümitining qandaq tedbirlerni alghanliqi toghrisida wolkér türk jama'etke éniq jawab bérishi lazim” déyilgen. Shuning bilen birge yene ashu qétimqi doklatni erebche, xitayche, firansuzche, rusche we ispanche tillargha terjime qilip élan qilghan. Bu doklatta Uyghur diyarida yüz bériwatqan ishlar “Insaniyetke qarshi jinayet shekillendürüshi mumkin” dep xulasilen'gen.

Wolkér türkning Uyghurlar heqqide keskin söz qilmasliqi, b d t ning özidimu naraziliq peyda qilghan. B d t ning kishilik hoquq himayichilirigha mes'ul pewqul'adde melumatchisi mari lawlor (Mary Lawlor) bu qétimqi yighin mezgilide 2019-yili 20 yilliq qamaqqa höküm qilin'ghan Uyghur doxtur gülshen abbasni alahide tilgha alghan. Shundaqla “Men xitay da'irilirini xelq'ara qanun we kishilik hoquq mejburiyetliri boyiche gülshen abbas heqqide uning a'ile tawabi'atlirigha uchur bérishke chaqirimen” dégen.