Әнглийәдики тәтқиқат орни: “б д т кишилик һоқуқ кеңиши хитай билән болған күрәшниң җәң мәйданиға айлинип қалди”

Әнглийәдики “вериск мәпилкрофт” намлиқ бихәтәрликни баһалаш тәшкилати йеқинда бир тәкшүрүш доклати елан қилип, хитайниң күнсери күчийиватқан тәсири дуняниң кишилик һоқуқиға бузғунчилиқ қиливатқанлиқи, б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң бу тәһдиткә тақабил турушта мәғлуп болғанлиқини билдүргән. Доклатта қәйт қилинишичә, б д т кишилик һоқуқ кеңишиниң өткән йили 6-өктәбирдә америка қатарлиқ дөләтләр оттуриға қойған “шинҗаң вәзийити” ни музакирә қилиш тәклип лайиһәсини рәт қилиши буниң типик мисали икән.

Доклатта, хитайниң техиму әтраплиқ васитиләрни қоллинип, ачқучлуқ б д т кишилик һоқуқ механизимлириниң хитайни тәнқид қилишини тосуватқанлиқи, хитайни ақлашқа техиму көп дөләтләрниң қатнишиватқанлиқии билдүрүлгән. Доклатта қәйт қилинишичә, хитай 2022-йили өктәбирдә американиң шинҗаң мәсилисини музакирә қилиш тәклип лайиһәсини һиндонезийә, қатар, бирләшмә әрәб хәлипилики қатарлиқ көпчилик мусулман әллири вә “бир бәлвағ бир йол қурулуши” ға қатнашқан дөләтләрниң қоллишида рәт қилдуруп: “һәйран қаларлиқ ғәлибә еришкән”.

Доклатта б д т кишилик һоқуқ кеңишигә әза дөләтләрниң 70 пирсәнтиниң пуқрави, сиясий һәқләр, сөз вә ипадә әркинлики қатарлиқ җәһәтләрдә начар яки пәвқуладдә начар дөләтләр икәнлики, бу дөләтләрниң еритрейә, судан, бангладеш(бенгал ), пакистанларни ‍өз ичигә алидиғанлиқи, 35 дөләтниң ‛бир бәлвағ бир йол‚ қурулушиға имза қойған әлләр икәнлики тәкитләнгән.

Шу қетим қазақистан билән өзбекистан американиң уйғур вәзийитини музакирә қилиш тәклип лайиһәсини рәт қилған дөләтләрниң қатаридин орун елип, муһаҗирәттики уйғурларни вә уйғур тәшкилатлирини қаттиқ үмидсизләндүргән. 28-Март күни дуня банкиси бирлишип елан қилған бир доклатта көрситилишичә, хитай йеқинқи бәш йилда ‛бир бәлвағ бир йол қурулуши‚ға қатнашқан қәрздар дөләтләргә 185 милярд доллар қәрз бәргән.