Мутәхәсссиләр хитайниң уйғур елини “қишлиқ олимпикниң хәлқаралиқ мәнзили” гә айландуралмайдиғанлиқини тәкитлигән
2022.02.10
9-Феврал күни фирансийә агентлиқи хитай һөкүмитиниң нөвәттә еғир кишлик һоқуқ дәпсәндичилики йүз бериватқан уйғур елини “хәлқаралиқ қар тейилиш мәркизи” дәп тәшвиқ қиливатқанлиқи һәққидә бир парчә хәвәр тарқатқан.
Хәвәрдә көрситилишичә, бейҗиң қишлиқ олимпик мусабиқиси башлиниши билән хитай һөкүмити уйғур елини “қишлиқ тәнһәрикәтниң әң яхши мәнзили” сүпитидә тәсвирләшкә, һәтта қар тейилиш тәнһәрикитиниң бу районда иҗад қилинғанлиқини һикайә қилишқа башлиған. Хитай һөкүмити йәнә қишлиқ тәнтәрбийә кәспини раваҗландуруш үчүн 157 милярд долларлиқ мәбләғ селишни ойлишиватқанлиқини җакарлиған.
Фирансийә агентлиқиниң ейтишичә, бейҗиң 2015-йиллиқ қишлиқ тәнһәрикәт мусабиқисини өткүзүш салаһийитигә еришкәндин буян, дөләт ичидики қар тейилиш мәйданлириниң сани төт һәссә көпәйгән болуп, уйғур елиниң өзидила 72 қар тейилиш меһманханиси бар икән. Һалбуки авистиралийә истратегийилик сиясәт тәтқиқат орниниң сүний һәмраһ санлиқ мәлумат анализидин қариғанда, хитай қишлиқ тәнтәрбийә мәркизи қилимиз, дәп җар селиватқан алтай райониниң өзидила 12 лагер бар икән.
Кишилик һоқуқни көзитиш тәшкилатиниң тәтқиқатчиси мая ваң фирансийә агентлиқиға қилған сөзидә: “хитай һөкүмити шинҗаңда саяһәтчиликни тәшвиқ қилип, уни бир дисней бағчисиға айландуруп қойди. Һалбуки, райондики хәлқләрниң кимлики вә пикир әркинлики пүтүнләй тартивелинди,” дегән.
Хәвәрдә ейтилишичә, хитай һөкүмити “хитайни әң чоң қар тейилиш дөлити” қилимиз” десиму, әмма мутәхәссисләр буни әмәлийәткә уйғун әмәс, дәп қарайдикән. Буниң сәвәблири арисида қар тейилиш ул әслиһәсиниң начар болуши, һава келиматиниң дәриҗидин соғуқ болушидин башқа әң муһими, уйғур елиниң кишилик һоқуқ дәпсәндичилики йүз бериватқан җай болуши икән.
Мутәхәссисләр буни чүшәндүрүп: “районниң кишилик һоқуқ хатириси бейҗиңниң уни қишлиқ тәнтәрбийә түрлириниң хәлқаралиқ саяһәт мәркизигә айландуруш арзусини әмәлгә ашурушини қейинлаштуриду, чүнки бундақ қишлиқ тәнһәрикәтләр хитайниң кишилик һоқуқ хатирисини тәнқид қилидиған ғәрб әллиридә мода. Хитай билән йеқин дөләтләр униң кишилик һоқуқ хатирисини көрмәскә салған тәқдирдиму, улар қар тейилишни яхши көридиған дөләтләр әмәс,” дегән.