Xitay Uyghurlarning beshbaliq qedimki sheher xarabiliqining ornida “Gherbiy rayon tutuq mehkimisi muzéyi” qurghan

Xitay hökümiti tarixtiki Uyghur idiqut dölitining muhim siyasi, soda-iqtisadiy merkezliridin biri bolghan, hazirqi jimisar nahiyesi tewesidiki beshbaliq qedimki sheher xarabiliqining ornida, tang sulalisigha da'ir “Gherbiy rayon tutuq mehkimisi muzéyi” ni qurghan.

“Xitay xewerliri” torining bildürüshiche, 14-iyuldin bashlap resmiy échilghan bu muzéy “Ottura tüzlenglik sulalilirining gherbiy rayondiki enshi, béyting qatarliq herbiy, siyasiy eslihelirining qurulushi we rémont qilinishi, shundaqla xen sulalisi dewridin tang sulalisighiche bolghan arliqta bu rayondiki her millet medeniyitining öz'ara almishishi hem qoshulushini namayen qilghan” iken.

Halbuki tetqiqatchilar, bu muzéy xitay hökümitining 2017-yilidin bashlan'ghan “Shinjangni medeniyet bilen ozuqlandurush” namida Uyghurlar tarixta qurghan musteqil döletler hemde ularning til-yéziq we türlük mediniyet örneklirini öchürüp tashlap, rayonni omumyüzlük xitaylashturush pilanining bir parchisi ikenlikini bildürmekte. Xitay hökümiti 2017-yildin bashlap nurghun meblegh ajritip, rayonda keng kölemlik muzéy qurulushlirini élip barghan we bu muzéylarda Uyghur tarixi xitay tarixining ramkisi ichide qaytidin sherhiylen'gen.

Arxé'ologlarning éytishiche, xitay tarixnamilirida gherbiy rayonda “Enshi tutuq mehkimisi”, “Béyting tutuq mehkimisi” deydighan bir qisim xatiriler mewjut bolsimu, biraq Uyghur diyarida bundaq orunlarning mewjut bolghanliqini delilleydighan héchqandaq arxé'ologiyelik maddiy pakitlar yoq iken. Xitay hökümet tarixchilirining bügür, jimisar qatarliq jaylardiki bezi qedimiy xarabilerni “Tutuq mehkimisi” déyishi, ilmiy we tarixiy jehettin gumanliq iken.

Xitay da'iriliri 2018-yili jimisardiki bu qedimiy sheher xarabiliqini xitaydiki ottura-bashlan'ghuch mektep oqughuchilirining “Memliketlik tetqiqat we emeliyet terbiyesi bazisi” qilip békitken, shundaqla 2021-yili bu orun xitay döletlik medeniyet yadikarliqliri idarisi tarqatqan “Chong tiptiki medeniyet yadikarliqlirini qoghdash we uningdin paydilinishning 14-besh yilliq pilani” gha kirgüzülgen. Xitay hökümitining yéqindin buyan Uyghur diyaridiki tarixiy izlar we arxé'ologiyege da'ir medeniyet yadikarliqlirigha qaytidin éniqlima bérip, uni atalmish “Jungxu'a milletliri ortaq gewdisi éngi” berpa qilishning tarixiy asasigha aylandurmaqchi boluwatqanliqi, ilim sahesidiki mutexessislerning diqqitini qozghimaqta.