Xitay taratquliri yurtidin mejburiy köchürülgen derya boyi ahalisining “Bextlik turmush” qa érishkenliki heqqide lap urghan

Washin'gtondin muxbirimiz uyghar teyyarlidi
2024.11.25

“Shinxu'a tori” ning 11-ayning 25-künidiki xewiride, xoten wilayiti kériye nahiyesi derya boyi yézisidin 2019-yili mejburiy köchürülüp, yéngi olturaq rayon'gha yerleshtürülgen ahalilerning “Bextlik turmush” qa érishkenliki teshwiq qilin'ghan. Halbuki, Uyghurlarni tetqiq qiliwatqan insanshunas we Uyghurshunaslar, bu bir xelq we ijtima'iy topluqni özining yashash muhitidin mejburiy Uyghurlar ayriwétish we ularning mewjutluqigha xiris shekillendürüshtür, dep qarimaqta.

Shinxu'a agéntliqining mezkur xewiride, derya boyi yézisining ilgiri teklimakan qumluqining merkizige jaylashqanliqi, yashash muhitining nacharliqi, u yerdiki ahaliler 2019-yili nahiye bazirigha yéqin jaygha köchürüp kélin'gendin kéyin tok, ichimlik su, dawalash we ma'arip kapaletke ige qilin'ghan, shuningdek hemkarliq kopiratipining yétekchilikide kirimi yildin-yilgha éship, “Bextlik turmush” qa érishkenliki dawrang qilin'ghan.

Xitay bashqurushidiki “Xelq tori” ning 2020-yili 12-ayning 1 kündiki xewirige asaslan'ghanda, teklimakanning ichkirige jaylashqan derya boyi ahaliliri xitayning atalmish “Namratliqtin qutuldurush we köchürüsh pilani” boyiche pütünley köchürülüp bolun'ghan. Jem'iy 364 a'ile, 1404 kishi derya boyi yézisining merkizi térimdin 91 kilométir yiraqliqtiki kériye nahiyesi merkizige yéqin bolghan “Namratliqtin qutuldurush olturaq rayoni” gha köchürüp kélin'gen.

Halbuki, ilgiriki yillarda derya boyi yézisida ijtima'iy tekshürüsh we tetqiqat élip barghan bir qisim tetqiqatchilarning ilgiri sürüshiche, 2005-yillirila xitay hökümiti derya boyi yézisida néfit qidirish we bingtüenni kéngeytish pilanini ishqa ashurush üchün, derya boyi yézisining yerlik ahalilirini köchürüsh pilanini emeliyleshtürüshke bashlighan, shundaqla ulargha bésim ishlitishke bashlighan iken.

Xitay hökümitining Uyghur élidiki atalmish “Namratliqtin qutuldurush” siyasiti buzghunchiliq we medeniyet qirghinchiliqi sheklini alghan bolup, buning netijiside yerlik Uyghur déhqan-charwichiliri ata-bowiliridin tartip yashap kéliwatqan xilwet, güzel we beriketlik makanliridin mejburiy köchürülüp, bingtüen tewelikige yaki zawutlashqan mehellilerge makanlashturulghan. Buning bilen ular özlirining eslidiki mehelliwi tirikchilik muhiti we yashash adetliridin mehrum bolup, tamamen kontrolluq astidiki qul emgekchilerge aylandurulghan. Bu heqte maqale élan qilghan doktor derrén baylér, bu ehwal Uyghurlarning kimliki we mewjutluqigha éghir xiris élip kélidu, dep qaraydu.  

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.