“Erkinlik sariyi” ning yilliq doklatida weyran qiliniwatqan Uyghur kimliki muhim orunni igilidi

Amérikadiki nopuzluq kishilik hoquq organliridin bolghan (Freedom House)“Erkinlik sariyi”  29-féwral küni herqaysi döletlerning erkinlik ehwali bahalap chiqilghan 2023- yilliq doklatini élan qildi.

Doklatta körsitilishiche, xitay bu qétimqi yilliq bahalashta toluq nomur bolghan 100 nomurning aran toqquzigha ériship “Dunyadiki erkinlik bolmighan” döletler qataridin orun alghan. Xitayning siyasiy erkinlik nomuri alahide töwen bolup, toluq nomur bolghan 40  tin minus ikki (2-) nomur alghan؛ ijtima'iy erkinlik jehette bolsa toluq nomur bolghan 60 tin aran 11 nomur alghan. 

Doklatta yene xitay hökümitining Uyghur élide yolgha qoyuwatqan qirghinchiliq siyasetliri, jümlidin lagérlar, nopus qurulmisini özgertish, Uyghur balilirini a'ililiridin juda qilish, ana tilidin cheklesh, Uyghur ayallirini mejburiy tughmas qilish, Uyghur nopusini éshincha emgek küchi namida xitay ölkilirige mejburiy emgekke ewetish qatarliq siyasetliri nuqtiliq bayan qilin'ghan. Shuning bilen birge b d t kishilik hoquq aliy komissarliqining bu rayonda yolgha qoyuluwatqan siyasetlerni “Insaniyetke qarshi jinayet” dep bahalighanliqi tilgha élin'ghan.

Erkinlik sariyining doklatida xitay hökümitining Uyghurlar we tibetlerning milliy kimlikige qaritiwatqan hujumi heqqide toxtilip mundaq déyilidu: “Yéqinqi yillardin buyan, xitay ma'arip ministirliqi xitay tili oqutushini oqush yéshigha toshmighan balilar ma'aripidin bashlashni, xitaychini yétekchi til qilip turghuzushni ilgiri sürüp, bu milletlerning medeniyet kimlikini téximu ajizlashturdi. Az sanliq millet yazghuchiliri, ölimaliri, muzikantliri we diniy zatlirigha qaritilghan tutqun we uzun muddetlik qamaq jazasi bérish herikiti bu milletlerning medeniyet, diniy, ijtima'iy we iqtisadiy rehberlik qatlimigha dawamliq ziyan salmaqta.”