Xitay hökümiti qumluqni tizginlesh “Yéshil belbéghi” qurup, Uyghur élige téximu köp köchmen kélish muhiti yaritishqa urunmaqta

Xitayche “Tengritagh tori”, “Shinjang géziti” tori 28-noyabir chiqarghan xewerge qarighanda, Uyghur élining teklimakan qumluqi etrapigha dunya boyiche eng uzun “Qumluq ékologiyesini qoghdash tosuqi” berpa qilin'ghan bolup, uning omumiy uzunluqi 3046 kilométirgha yetken.

Bu süretlik xewerde bérilgen xeritide körsitilishiche,  pütkül teklimakan qumluqini chöridigen ékologiyelik qoghdash tosuqi xoten kériye nahiyeside tutashturulghan, tosuqning kengliki 50 métir etrapida bolghan.

“Tengritagh tori” 27-noyabir tarqatqan yene bir süretlik xewerde, niye nahiyeside yerlik Uyghurlarning qatnishishi bilen 46 kilométir uzunluqta “Qumluq ékologiyelik tosuqi” berpa qilin'ghanliqi we bezi yerlerge chilan maysiliri tikilgenliki xewer qilin'ghan.

Yuqiriqi xewerlerde, aldi bilen qumni kolap, andin maysa qoyup, üstige topa qoyup chingdash yoli bilen qumluqqa gül-giyah tikish we pürküp sughurush ishqa ashurulghanliqi, teklimakan qumluqini orighan bu yéshil tosuqning “Qumluqni tizginlep, chölni bostan qilish” tiki büyük qurulush ikenliki teshwiq qilin'ghan.

 Yaponiyede tebi'iy jughrapiye penliri boyiche doktorluq unwani alghan alghan, hazir türkiyede ishlewatqan doktor gülmire berdash xanimning radiyomizgha éytishiche, xitay maxtap kéliwatqan qumluqni “Yéshillashturush” qurulushi tarim deryasining töwen éqinidiki ékologiyelik sistémini buzup, qumluq jaylardiki suning aziyishi, tupraqning nacharlishishini keltürüp chiqirishi mumkin iken.

Munasiwetlik matériyallarda körsitilishiche, 1950-yildin buyan, xitay hökümitining her xil siyasiy heriketliri we bingtüenning boz yer échish qurulushi dawamida ormanlar weyran qilinip, Uyghur élining ékologiyelik tengpungluqi buzulup, tupraqning chöllishish kölimi kéngeygen. 1978-Yiligha kelgendila xitay ormanni asrashqa köngül bölgen. Mezkur xewerdimu, xitayning yéqinqi 40 yil ichide qumluqni tizginlesh üchün jem'iy 70 milyon mo ormanliq bina qilip, 2761 kilométir uzunluqta “Yéshil belbagh” qurup chiqqanliqi, qalghan 285 kilométir da'iride bolsa qumluqning hujum qilish we kéngiyish xetiri chong bolghan rayonlar bolup qalghanliqi, jenubqa kéngeygen tömür yol qurulushi we nopusning zichlishishi bilen bu rayonlarni tizginleshke imkaniyet bolghanliqi we axirida ékologiyelik qoghdash tosuqi berpa qilin'ghanliqi xewer qilin'ghan. Bu tosuq berpa qilin'ghandin kéyin xitayning teklimakanni tizginlesh, chölni yéshillashturush qurulushi dawamliq kéngeytilip, 2030-yiligha barghanda tizginlen'gen qumluq kölimi 35 milyon modin ashurulidiken.

“Jenubqa kéngeygen tömür yol qurulushi we nopusning zichlishishi” dégen bu jümlilerdin, xitayning bingtüenni jenubta kéngeytish, nopus qurulmisini özgertish siyasitining ewzellikini teshwiq qiliwatqanliqi, téximu köp köchmen yötkesh üchün, qumluqni tizginlesh qurulushi élip bériwatqanliqi bilinmekte.

Tetqiqatchi derrén baylérning qarishiche, mustemlikichi hökümetning meqsiti berpa qilish emes, belki buzush؛ teqdim qilish emes, belki élish. Yeni bayliq bulash. Mustemlikichiler her da'im özi bésiwalghan zémindin bayliq izdeydu we özini küchlendüridu. Mustemlike qilin'ghuchilar, yeni yerlik ahaliler bolsa buning héchqandaq paydisini körelmeydu.