Xiristiyan épiskopliri xitayni Uyghurlargha tutqan mu'amilisi sewebidin tenqid qildi
2025.01.10
En'giliyediki xiristiyan épiskopi en'giliye parlaméntida ötküzülgen bir qétimliq yighinda, xitayni Uyghurlargha tutqan mu'amilisi sewebidin qattiq tenqid qilghan.
“Chérkaw waqti” gézitining xewer qilishiche, en'giliye parlaménti yuqiri palatasining yéqinda ötküzülgen 2024-yilning axirqi basquchluq “Xitay: kishilik hoquq we bixeterlik” témisidiki yighinida, wénchistér épiskopi, en'giliyening sabiq diniy erkinlik wekili filip monstéfén, xitayni chüshinish üchün “Uninggha gherbning nuqti'ineziridin qarimasliq” ni oturigha qoyghan. Épéskop filip monstéfén, xitaygha uning özini qandaq teriplishi boyiche qarashni, xitay özige qandaq qarisa, uninggha shundaq nuqtidin qarash kérekliki” ni bildürgen.
Xewerde qeyt qilinishiche, en'giliye yuqiri palatasining en'giliye-xitay munasiwitining kélechiki muzakire qilin'ghan bu qétimliq yighinda, kishilik hoquq, din we étiqad erkinliki yighinning muhim nuqtisi bolghan, shundaqla xitayning Uyghurlargha tutqan mu'amilisi muzakire qilin'ghan.
Épiskop filip monstéfénning yighinda qeyt qilishiche, xitayning özini dunyaning merkizi, medeniyetning choqqisi, dep qaraydighan qedimki kilassik chüshenchisi, shi jinping dewride qayta bash kötürgen bolup, “Bu tibet, shinjang, xongkong, jenubiy déngiz we teywen'ge qaritilghan ighwagerchilik, chégra halqighan basturush, shundaqla yaman gherezlik tesir küchini kéngeytish heriketliride ipadisini tapmaqta” iken.
Filip monstéfén, gherbning dindin xaliy sékularimgha tayinidighan hel qilish usuli xitaygha aqmaydighanliqini bildürüp, “Biz peqet 1948-yili tüzülgen ‛dunya kishilik hoquq xitabnamisi‚gha muraji'et qilish arqiliq, 3 ming yilliq bir uqumgha taqabil turalmaymiz… biz choqum bu xil uqumgha diniy nuqtisidin mu'amile qilishimiz kérek” dégen. U en'giliyening yéngi teyinlen'gen alahide diniy erkinlik wekili, parlamént ezasi deywid simitni qarshi alidighanliqi, deywid simit üchün peqet “Xitaygha qattiq qol bolushningla aqidighanliqi” éniq ikenlikini bildürgen. Yighinda en'giliyening gildford épiskopi andréw watson, hökümetning Uyghur mejburiy emgek mehsulatlirini tekshürüshi, uning en'gliyege kirishini tosushini telep qilghan. Uning tekitlishiche, en'giliye “Irqiy qirghinchiliq rayoni” dep élan qilin'ghan bir jaydin “Qorqunchluq weziyette ishlepchiqirilghan tawarlarning en'gliyege tökme qilinishini tosushi kérek” iken.