Xitay hökümiti gherb ellirining Uyghur mesilisini küntertipke qoyushigha qarshi diplomatik hujumgha ötken

Muxbirimiz erkin
2019.01.11

Xitay hökümiti özining Uyghur rayonidiki musulmanlarni keng kölemlik tutqun qilish we assimilyatsiye qilish siyasitini tenqid qilghan gherb döletlirige qarita diplomatik hujumni kücheytken.

“Wal strét zhurnili” gézitining 11‏-yanwar xewiride ashkarilinishiche, xitay diplomatliri yéqindin béri bezi döletlerning hökümetliri bilen uchriship, ulardin b d t da xitayning “Shinjang siyasiti”ni tenqid qilmasliqni telep qilghan. Weqedin xewerdar diplomatlar “Wal strét zhurnili ”ge bergen uchurida xitayning bu xil diplomatik pa'aliyetliri ötken yili 11‏-ayda ötküzülgen b d t kishilik hoquq kéngishining yighinidin burun bashlan'ghanliqi, uning ötken yili 12‏-ayda 3 döletke resmiy diplomatik teleplerde bolghanliqi, bu döletlerning birining asiyada, ikkisining yawropa ikenlikini, yawropadiki döletlerning birining bélgiye ikenlikini bildürgen.

Xewerde bayan qilinishiche, xitay diplomatliri yene bashqa yawropa döletliridimu nurghun gheyriy resmiy diplomatik uchrishishlarda bolup, bu döletlerdin xitayni ashkara tenqid qilmasliqni telep qilghan. Xewerde bayan qilinishiche, diplomatlar xitayning bu herikitini, uningdiki bashqa döletler b d t kishilik hoquq kéngishini pewqul'adde yighin'gha chaqirip, “Shinjang mesilisi”ni muzakire qilishni telep qilip qalarmu? dégen endishilerning peyda qilghanliqini bildürgen.

Kishilik hoquq kéngishining nizamnamisi boyiche, eger uninggha eza 47 döletning 16 si pewqul'adde yighin chaqirip, kishilik hoquq depsendichilikini muzakire qilishni telep qilsa bolidiken. Yéqinda bezi döletler eza döletlerni pewqul'adde yighin'gha chaqirip, rohin'ga musulmanlirining teqdiri we süriye krizisini muzakire qilghan idi. “Wal strét zhurnal” gézitining bildürüshiche, bezi pa'aliyetchiler we diplomatlar, nurghun döletler kishilik hoquq kéngishide xitayni tenqid qilishtin özini qachursimu, lékin béyjingning bu xil teleplerde bolushi “Shinjang mesilisi”de xelq'ara naraziliqning küchiyiwatqanliqining signali”, dep körsetken. Xitayning Uyghur rayonidiki siyasiti yéqindin béri bezi musulman döletliridiki bir qisim jama'etlerning diqqitini qozghashqa bashlighan. 10‏-Yanwar küni ban'gladeshte Uyghurlarni qollap, xitaygha qarshi xéli zor kölemlik namayish partlighan. Bu ban'gladeshtiki bezi diniy jama'etlerning yéqinqi 2 ay ichide Uyghurlarni qollap élip barghan ikkinchi qétimliq namayishi idi. “Wal strét zhurnili” géziti xitay diplomatlirining asiyadiki qaysi döletke diplomatik telep qoyghanliqini tilgha almighan. Lékin xewerde, kishilik hoquq közitish teshkilati xitay bölümining diréktori sofiye richardsonning sözi neqil keltürülgen. Richardson: “Bu, xitayning b d t kishilik hoquq méxanizmidin qéchip, xitaygha alaqidar ishlarni heqiqiy türde hel qilmasliqqa kapaletlik qilishtiki bir usuli” dégen.

Pikir qoshung

Radi'oning ishlitish shertlirige asasen, pikirliringiz tekshürgüchiler teripidin testiqlinishi we muwapiq derijide tehrirlinishi tüpeyli, tor bette derhal peyda bolmaydu. Siz qaldurghan mezmun'gha erkin asiya radi'osi jawabkar bolmaydu. Bashqilarning köz qarishi we heqiqetke hörmet qilishingizni soraymiz.