“Nyu-york waqti” géziti: “Wolkiswagén xitayda özini qandaq yoqitip qoydi?”

“Nyu-york waqti” gézitining ürümchidin tarqatqan xewiride körsitilishiche, aptomobil bahaliridiki rehimsiz riqabet, istémalchilarning éhtiyajidiki mölcherlesh qiyin bolghan özgirish we Uyghur élidiki kishilik hoquq mesilisi aptomobil saheside 40 yildin béri aldinqi qatarda turup kelgen wolkiswagén shirkitining kirizisqa pétishigha seweb bolghan.

Xewerde bayan qilinishiche, ötken on nechche yil mabeynide xitayda nahayiti zor payda alghan wolkiswagén shirkiti emdilikte xitayning dölet igidarchiliqidiki bankiliri we yerlik hökümetlerning xitayning yerlik mashina ishlepchiqarghuchilirini toluqlima meblegh bilen yölep, intayin erzan bahaliq aptomobillarni bazargha sélishi netijiside xéridarliridin ayrilip qélishqa bashlighan. Wolkiswagén aptomobillirining xitaydiki sétilishi ötken yili on pirsenttin artuq töwenligen bolup, bu pütkül shirketning paydisigha éghir tesir yetküzgen. 

Yene bir mesile shuki, wolkiswagén yawropa ittipaqining xitay hökümitining öz shirketlirini toluqlima bilen teminlesh arqiliq adil riqabetke xilapliq qilish mesilisini tekshürüshige maslashmighan. Wolkiswagén shirkiti xitaydin yawropa bazirigha tokluq aptomobil import qilmaqchi bolghanda, del yawropa ittipaqining xitay tokluq aptomobillirigha qoyghan yuqiri tamozhna béjigha toghra kelgen. U yene yawropa ittipaqining tekshürüshige maslashmighanliqtin uninggha qoyghan baj téximu yuqiri bolghan.

Xewerde körsitilishiche, wolkiswagénning eng uzun dawamlashqan mesilisi Uyghur élidiki kishilik hoquq mesilisi bolup, u 2013- yili ürümchide qurashturush zawuti qurup, xitay hökümitining Uyghurlargha qaritiwatqan mejburiy emgek siyasitige shérik bolghan. Shuningdin étibaren wolkiswagén shirkiti bir tereptin xelq'araliq kishilik hoquq organlirining tenqidige duch kelse, yene bir tereptin amérika we bir qisim yawropa döletlirining Uyghur mejburiy emgikini chekleshtiki tedbirlirige putlashqan. Wolkiswagén shirkiti ötken yili etiyazda 30 ming dane aliy derijilik aptomobilining motorliri Uyghur mejburiy emgikige chétilghanliqtin, amérika bazirigha kirgüzelmey axirida zapchaslirini almashturushqa mejbur bolghan. Wolkiswagénning Uyghur mejburiy emgikini ret qilish niyitide élip barghan teptish ishimu küchlük tenqidke duchar bolghan.

“Nyu-york waqti” gézitining déyishiche, wolkiswagén yuqiriqidek xata siyasetliri seweblik nöwette xitaydiki ishlepchiqirish we sétish ishida jiddiy kirizisqa duch kelgen. Bu shirket hazir xitayda qapsilip qalghan bolup, uning xitaydin chékinip chiqishimu undaq asan'gha toxtimaydiken.