Kishilik hoquqni közitish teshkilati b d t kishilik hoquq orgini we b d t gha eza döletlerni xitayning jinayitini toxtitishqa chaqirdi

Birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq aliy komissari mishél bachélét(Michelle Bachelet) xitayning Uyghurlargha yürgüzüwatqan kishilik hoquq jinayetliri heqqidiki “Shinjang doklati” ni élan qilghinigha 2 yil bolghan bir waqitta, kishilik hoquqni közitish teshkilati 27-awghust küni axbarat élan qilip, Uyghurlarning yenila xitayning basturushigha uchrawatqanliqini, birleshken döletler teshkilatining emdi qet'iy heriketke ötüp, xitayning insaniyetke qarshi jinayetlirini toxtitishi kéreklikini telep qilghan.

2022-Yil 8-ayning 31-küni, birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq aliy komissari élan qilghan doklatta, xitayning Uyghur élidiki kishilik hoquq jinayetliri pakitliq bayan qilinip, bundaq qebih depsendichilikning insaniyetke qarshi jinayet shekillendürgen bolushi mumkinliki otturigha qoyulghanidi.

Bu doklat élan qilin'ghandin buyan, kishilik hoquqni közitish teshkilati, xelq'ara kechürüm teshkilati qatarliq orunlar birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq organlirini xitayning Uyghur we bashqa milletlerge yürgüzüwatqan kishilik hoquq jinayetlirige xatime bérishke chaqirip kelgenidi.

Kishilik hoquqni közitish teshkilati bu qétim élan qilghan axbaratta, “Birleshken döletler teshkilati shinjangdiki kishilik hoquq ehwali heqqide xitayni eyibleydighan doklatni élan qilghanliqining 2 yilliqi harpisida, kishilik hoquq aliy komissari we birleshken döletler teshkilatigha eza döletler xitayni Uyghur qatarliq milletlerge qaratqan ziyankeshlikini toxtitishqa bésim qilishi kérek” déyilgen.

Axbaratta yene, kishilik hoquq mutexessisliri xitayning bir yaqtin Uyghur we bashqa türkiy xelq musulmanliri üstidin insaniyetke qarshi jinayetlerni yürgüzüsh bilen bir waqitta, bu jinayetlirini pütün küchi bilen inkar qilishqa urunup kelgenlikini otturigha qoyghan. Kishilik hoquqni közitish teshkilati xitay ishliri bölümining mu'awin bashliqi maya wang mundaq dégen: “Xitay hökümiti shinjangdiki alliqachan ispatlan'ghan jinayetlirini inkar qilishta ching turup kelmekte, buning heyran qalghuchiliki yoq. Emma birleshken döletler teshkilati kishilik hoquq aliy komissari we b d t gha eza döletler bu ishni bosh qoyuwetmesliki, uninggha küchlük tedbir qollinishi kérek. Xitay hökümitining teshwiqatlirining eksiche, shinjangdiki milyonlighan Uyghurlar xitayning jazasidin éghir azab chekmekte”.

Axbaratta tekitlinishiche, ötken 2 yildin buyan xitay hökümiti Uyghur élidiki basturushni toxtitish heqqidiki chaqiriqlargha pisent qilmay, Uyghurlarni xalighanche tutush, qiynash, iz-déreksiz yoq qiliwétishni dawam qilghan؛ ularni keng kölemlik teqib-nazaret astigha alghan, ularning medeniyiti we diniy étiqadigha buzghunchiliq qilghan, a'ililirini xaniweyran qilghan, mejburiy emgekke salghan, ayallargha jinsiy zorawanliq qilghan we ularning tughush hoquqini chekliwetken.

2024-Yili 8-ayning 27-küni b d t kishilik hoquq aliy komissari wolkér türk(Volker Türk) Uyghur élide dawamlishiwatqan basturushni étirap qilip, “Shinjangda heqiqeten köpligen bolmighur qanun we siyasetler bar” dégen hemde xitay hökümitige dawamliq bésip qilip, xalighanche tutqun qilin'ghan kishilerni qoyup bérishni telep qilidighanliqini, yoq qiliwétilgen kishilerning iz-dérikini qilidighanliqini bildürgen. U mundaq dégen: “Xitay hökümiti gerche 2022-yil élan qilin'ghan “Shinjangning kishilik hoquq ehwali” heqqidiki doklatta bérilgen tekliplerni qobul qilishni ret qilghan bolsimu, kishilik hoquq aliy komissari ishxanisi ularni bu teklipni emeliyleshtürüshke dawamliq chaqiridu”.

Kishilik hoquq mutexessislirining bildürüshiche, b d t gha eza döletlerning mezkur doklatta chiqirilghan yekünni himaye qilish we xitaygha bésim qilish mes'uliyiti bar iken. Bu yil 9-ayning 9-küni ötküzülidighan kishilik hoquq kéngishi yighinida dunyaning her qaysi jayliridiki döletler birdek awaz chiqirip, b d t kishilik hoquq aliy komissarliqidin xitayning insaniyetke qarshi jinayetlirining jawabkarliqini sürüshtürüshni telep qilishi kérek iken.